Σταθμοί στο Διάστημα

ΔΙΟΝΥΣΗΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ* Πριν από 23 χρόνια, στις 20 Νοεμβρίου 1998, ξεκίνησε η κατασκευή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ΔΔΣ) με την εκτόξευση της πρώτης μονάδας ελέγχου μετακινήσεων και αποθήκευσης καυσίμων με την ονομασία «Ζάρυα» (ξημέρωμα). Με χρηματοδότηση της ΝASA η μονάδα αυτή, με κυλινδρικό σχήμα μήκους 12,5 μέτρων και πλάτους 4 μέτρων, κατασκευάστηκε από τους Ρώσους και την αμερικανική εταιρεία «Μπόινγκ», ενώ στο Διάστημα τοποθετήθηκε με τη βοήθεια ενός ισχυρού ρωσικού πυραύλου. Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 6 Δεκεμβρίου, τη «Ζάρυα» συνάντησε το Διαστημικό Λεωφορείο «Εντίβορ», το οποίο μετέφερε τη δεύτερη αμερικανική μονάδα με την ονομασία «Γιούνιτι» (ενότης), που αποτελεί μία από τις κεντρικές μονάδες του ΔΔΣ. Εκτοτε τα δεκάδες διαφορετικά τμήματα που αποτελούν τον ΔΔΣ μεταφέρθηκαν τμηματικά με πτήσεις των διαστημικών λεωφορείων και διαφόρων αυτόνομων πυραύλων-φορέων, με αποτέλεσμα οι σημερινές του διαστάσεις να φτάνουν σε όγκο το Ολυμπιακό Στάδιο, ενώ οι χρήσιμοι χώροι των διαφόρων μονάδων του ξεπερνούν τα 1.300 κυβικά μέτρα. Με πλάτος 108 μέτρων, μήκος 88 μέτρων και ύψος 44 μέτρων, ο ΔΔΣ έχει βάρος περίπου 500 τόνων. Οι διάφορες μονάδες που τον αποτελούν σκοπεύουν όχι μόνο τη Γη αλλά και το Σύμπαν, παρατηρώντας έτσι τα απόμακρα αντικείμενά του. Ετσι, από τις πρώτες ημέρες της λειτουργίας του ο ΔΔΣ χρησιμεύει σαν εργαστήριο μελετών, παρατηρητήριο και σπιτικό για ομάδες αστροναυτών που επανδρώνουν τον σταθμό σε συνεχή βάση. Τα μέλη του πληρώματος ζουν στο εσωτερικό του με αρκετή άνεση επί μήνες, σε πολύ μεγαλύτερη δηλαδή έκταση απ’ ό,τι ήταν δυνατόν με τα επανδρωμένα διαστημόπλοια ή τα διαστημικά λεωφορεία. Το πρώτο τριμελές πλήρωμα του ΔΔΣ (αποτελούμενο από δύο Ρώσους κι έναν Αμερικανό) ξεκίνησε από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ με ένα διαστημόπλοιο «Σογιούζ» και εγκαταστάθηκε στον σταθμό τον Ιούλιο του 1999, όπου παρέμεινε επί πέντε μήνες, οπότε και αντικαταστάθηκε από ένα δεύτερο τριμελές πλήρωμα στα τέλη του 1999. Εκτοτε περίπου 250 άτομα από 20 χώρες επισκέφθηκαν τον σταθμό, μεταξύ των οποίων και μερικοί τουρίστες! Ο ΔΔΣ φυσικά δεν είναι ο πρώτος. Η τιμή αυτή ανήκει στον «Σαλιούτ 1», ο οποίος τέθηκε σε τροχιά το 1971 από τη Σοβιετική Ενωση, δέκα χρόνια μετά την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στο Διάστημα, του Γιούρι Γκαγκάριν. Η όλη προσπάθεια, όμως, είχε τρομερές δυσκολίες, μεταξύ των οποίων και τον θάνατο ενός από τα πρώτα τριμελή πληρώματά του. Αργότερα η εγκατάσταση βελτιωμένων σταθμών επιβεβαίωσε τη δυνατότητα του ανθρώπου να παραμένει στο Διάστημα επί μακροχρόνια διαστήματα. Το «Σκάιλαμπ» ήταν ο πρώτος αμερικανικός διαστημικός σταθμός που επανδρώθηκε από τρία διαφορετικά τριμελή πληρώματα στη διετία 1973-1974. Στις αποστολές αυτές αποδείχθηκαν πανηγυρικά οι πολύμορφες ευκαιρίες που προσφέρει το Διάστημα στην επιστήμη, την τεχνολογία και σε κάθε πτυχή του ανθρώπινου ενδιαφέροντος πάνω στη Γη κι έξω από αυτήν. Πέντε χρόνια αργότερα το μεγαλύτερο μέρος του «Σκάιλαμπ» καταστρεφόταν στη γήινη ατμόσφαιρα, ενώ ένα από τα κομμάτια που επέζησαν από την καταστροφή και έφτασαν στη Γη σκότωσε μια αγελάδα στην Αυστραλία. Στη δεκαετία του 1980 η Αμερική επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στις πτήσεις του διαστημικού λεωφορείου, ενώ η Σοβιετική Eνωση άρχισε το 1986 τη δημιουργία του διαστημικού σταθμού «Μιρ» (Ειρήνη), ο οποίος παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι το 2001 αποτελούμενος από συνολικά επτά μονάδες. Τον «Μιρ» επισκέφθηκαν κατά καιρούς αστροναύτες διαφόρων εθνικοτήτων, περιλαμβανομένων τελευταία και Αμερικανών, ενώ στον σταθμό αυτόν ο κοσμοναύτης Βαλερί Πολιακόφ απέκτησε το ρεκόρ συνεχούς παραμονής ανθρώπου στο Διάστημα επί 438 ημέρες το 1994-1995. Στον χορό όμως των διαστημικών σταθμών συμμετέχει πλέον και η Κίνα, με τον πρώτο σταθμό της να τοποθετείται στο Διάστημα το 2011 και τον δεύτερο το 2016, ενώ σήμερα είναι σε λειτουργία ένας τρίτος, ο οποίος τοποθετήθηκε τον περασμένο Απρίλιο. Στη διάρκεια της δεκαετίας έχουν επίσης προγραμματιστεί κι άλλοι νέοι διαστημικοί σταθμοί από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Ινδία, αλλά και από ιδιωτικούς φορείς. Φαίνεται ότι η ανθρώπινη παρουσία στο Διάστημα θα συνεχιστεί απτόητη και με απώτερο στόχο την επιστροφή του ανθρώπου στην επιφάνεια της Σελήνης. Το πρόγραμμα «Artemis» της αμερικανικής NASA, για παράδειγμα, σχεδιάζει να τοποθετήσει την πρώτη γυναίκα και τον επόμενο άντρα στην επιφάνεια του φυσικού μας δορυφόρου μέχρι το 2025. Σε αυτή τη νέα κοσμική Οδύσσεια η Αμερική δεν θα είναι μόνη της, γιατί και η Ρωσία έχει ανακοινώσει ότι μέχρι το 2030 σκοπεύει να εγκαταστήσει μια ανθρώπινη αποικία στη Σελήνη, ενώ και η Κίνα προτίθεται να κάνει το ίδιο μέχρι το 2036. Ο Ευρωπαϊκός Διαστημικός Οργανισμός (ESA) έχει επίσης ανακοινώσει τη δημιουργία ενός Διεθνούς Σεληνιακού Χωριού με τη βοήθεια μεγάλων «κατασκευαστικών-εκτυπωτών 3D». Υπάρχουν φυσικά αρκετά ακόμη τεχνικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν και ήδη πολλά από αυτά επιλύονται σε καθημερινή βάση. * Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.