ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΤΡΑΠΟΥΝ ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΑΠΟ ΘΕΟΜΗΝΙΕΣ;

Πριν αρκετά χρόνια και όταν κανείς δεν είχε σκεφθεί κάποιο ενδεχόμενο καταστροφής από θεομηνίες είχαμε ερευνήσει αυτό το ενδεχόμενο σχετικά με πλημμυρικά φαινόμενα.
Μέρος αυτής της έρευνας είχαμε αναρτήσει σ΄αυτό ακριβώς τον χώρο. Σήμερα μετά τις ομολογουμένως μεγάλες καταστροφές στα νότια προάστια της Αττικής ήλθε στην μνήμη μας εκείνη η έρευνα και τα αποτελέσματά της.
Κατά την άποψή μας πολιτική δεν είναι μόνο η κάθε μορφής καταγγελία εναντίον της εξουσίας αλλά η συμβολή με έργο και άποψη ώστε  να αποτραπεί κάθε αρνητική εξέλιξη για τον άνθρωπο, για τον πολίτη, για τον δημότη.
Στο ίδιο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής και ειδικότερα με τις θεομηνίες,  αναφέρθηκε πολλές; φορές στο δημοτικό συμβούλιο από την πλευρά της δημοτικής παράταξης ΄΄ΤΑ ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ΄΄, στην προηγούμενη θητεία πως ο δήμος είναι σε θέση να αντιμετωπίσει κάθε μορφής θεομηνίας, πλημμύρες, σεισμοί και πυρκαγιές. 
Η στερεότυπη και άνευ ουσίας και πραγματικότητας απάντηση της τότε δημοτικής αρχής άφηνε πάντα το ζήτημα αυτό αναπάντητο. 
Πληροφορίες μας λένε ότι μόλις πριν λίγες ημέρες έφθασε έγγραφο από την κεντρική διοίκηση όπου ζητείται από τον δήμο να γνωστοποιήσει ποιες είναι οι υποδομές του δήμου ώστε να αντιμετωπίσει  κάποια ακραία κατάσταση στο μέλλον.
Μας είναι άγνωστο αν η σημερινή διοίκηση απάντησε ή ακόμη αν βρήκε κάτι ώστε να είναι ικανός ο δήμος να αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση.
Βλέπετε η αδιαφορία, ο αυταρχισμός και η έλλειψη αυτογνωσίας σε κατέχοντες την εξουσία οδηγεί την κοινή γνώμη σχετικά εύκολα πολλές φορές σε άλλες κατευθύνσεις σε αντίθεση με αυτό που κλήθηκε να υπηρετήσει.
Σήμερα αναδημοσιεύουμε θέσεις και προτάσεις από άνθρωπο που υπηρετεί στον δήμο, που έχει την κατάλληλη επιστημονική υποδομή, που συμμετείχε στην έρευνά μας αυτή  και που δεν κοστίζει στον  δήμο τίποτα προκειμένου να εκμεταλλευθεί την γνώση, την εμπειρία και τα επιτεύγματα της επιστήμης!!! Οι αγκυλώσεις της εξουσίας αφήνουν σε αδράνεια και ανεκμετάλλευτες μεγάλες δυνατότητας ανθρώπων για πραγματική προσφορά. Αυτή ήταν η κατάσταση στα προηγούμενα χρόνια. Μια αλήθεια που πονά αλλά εκφράζει την αλήθεια!!!!
Βασική προϋπόθεση, όμως, είναι η κάθε εξουσία να είναι απαλλαγμένη από αγκιστρώσεις κομματικού χαρακτήρα ούτε να έχει ΄΄παρκάρει΄΄ στο μυαλό της μια και μοναδική σκέψη το πως θα διατηρήσει την εξουσία.

ΘΕΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ  ΜΕ  ΤΟ  ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΟ  ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ  ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟΥ  ΑΘΗΝΩΝ

  Οι χείμαρροι χαρακτηρίζονται από αιφνίδιες, μικρής διάρκειας, μεγάλου ύψους και έντασης υδατοπαροχές, οι οποίες πάντοτε συνοδεύονται από μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών.

  Τα φερτά υλικά αποτελούν την καρδιά του πλημμυρικού προβλήματος των χειμάρρων. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε, ότι όλες οι καταγραφείσες κατά τα μεταπολεμικά χρόνια πλημμυρικές καταστροφές, οφειλόταν σχεδόν αποκλειστικά στη δράση των φερτών υλικών. Για το λόγο αυτό στους χειμάρρους, στους χειμαρροποτάμους, αλλά και στους ποταμούς, ο σχεδιασμός  οιασδήποτε αντιπλημμυρικής προστασίας πρέπει να στηρίζεται όχι μόνο στον ορθό υπολογισμό της μέγιστης αναμενόμενης υδατοπαροχής μιάς περιόδου επαναφοράς, αλλά στον συνυπολογισμό της αντίστοιχης μέγιστης στερεοπαροχής. Επομένως επιβάλλεται κάθε σωστός σχεδιασμός αντιπλημμυρικής προστασίας να στηρίζεται στα δεδομένα της μέγιστης υδατοστερεοπαροχής του χειμάρρου.

  Είναι όμως δυνατόν ο ορθός υπολογισμός της μέγιστης υδατοστερεοπαροχής να εγγυηθεί την διαχρονική ασφάλεια ενός συστήματος διευθέτησης ;

  Είναι δυνατόν εάν κατασκευάσουμε ή διασκευάσουμε κοίτες με διατομές ικανές να παραλαμβάνουν (χωρούν) την μέγιστη υπολογισθείσα υδατοστερεοπαροχή, να επιτύχουμε πλήρη αντιπλημμυρική προστασία ;

  Η απάντηση στο ερώτημα είναι όχι, οι δε λόγοι για τους οποίους δεν επαρκεί ο προσδιορισμός της μέγιστης υδατοστερεοπαροχής στο να επιτύχουμε την επιδιωκόμενη αντιπλημμυρική σταθερότητα είναι οι εξής:

  1. Οι κατασκευαζόμενες με βάση τη μέγιστη αναμενόμενη υδατοστερεοπαροχή διατομές, σταδιακά χάνουν την αρχική τους  χωρητικότητα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πλημμυρών σε διευθετημένες κοίτες. Τα αίτια του φαινομένου αυτού είναι τα εξής:

  1α    Η εμφάνιση τοπικών διαβρωτικών φαινομένων:

αυτό συμβαίνει όπου η υδατοστερεοπαροχή για ποικίλους λόγους καταστεί στερεομεταφορικά ακόρεστη (ύπαρξη ενεργειακής περίσσειας) και γίνει ικανή να προσβάλλει ευαίσθητες κοίτες ή πρανή. Τότε τα προσβαλλόμενα πρανή καταρρέουν, εμφράζονται οι κοίτες με επακόλουθο την έξοδο των πλημμυρικών νερών.

  1β   Το κατεξοχή όμως αίτιο μείωσης της χωρητικότητας των κοιτών και πρόκλησης πλημμυρών στον Ελλαδικό χώρο αποτελεί το φαινόμενο της πρόσχωσης των κοιτών. Αυτό συμβαίνει λόγω της απόθεσης φερτών υλικών στις θέσεις μειωμένου ενεργειακού δυναμικού. Το φαινόμενο αυτό λαμβάνει χώραν αργά αλλά σταθερά με την απόθεση μέρους των φερτών υλικών από τις μικρότερου ύψους υδατοπαροχές. Αυτές αδυνατούν να εκφορτίσουν στις θέσεις μειωμένου ενεργειακού δυναμικού το σύνολο του μεταφερόμενου στερεοφορτίου τους, με αποτέλεσμα τη σταδιακή πρόσχωσή τους. Η πρόσχωση αυτή επειδή δεν συνοδεύεται από άμεσα πλημμυρικά φαινόμενα δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή και γι’ αυτό καθίσταται ιδιαίτερα  επικίνδυνη. Για να καταστεί σαφής η διάσταση του προσχωτικού προβλήματος αναφέρεται χαρακτηριστικά το παράδειγμα των ποταμών Αξιού και Αλιάκμονα. Και στους δύο αυτούς ποταμούς κατασκευάσθηκαν νέες (σε άλλες θέσεις ) τεχνητές κοίτες, οι οποίες ήσαν ικανές να παροχετεύουν υδατοπαροχές ύψους 3.800 m³/sec και 3.500 m³/sec αντίστοιχα. Σήμερα ο μεν Αξιός αδυνατεί να παροχετεύει πλημμυρικές αιχμές μεγαλύτερες των 1.500 m³/sec, ο δε Αλιάκμονας των 1.200 m³/sec. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι η αποθετική δράση στις προσχωτικές ζώνες των χειμάρρων προχωρεί σημαντικά ταχύτερα από εκείνη των ποταμών.

 

  2. Οι σχηματιζόμενες μέγιστες χειμαρρικές υδατοπαροχές και στερεοπαροχές, αντικατοπτρίζουν ουσιαστικά τις υφιστάμενες χειμαρρικές συνθήκες που επικρατούν στη λεκάνη απορροής. Επομένως η απάντηση μιάς λεκάνης απορροής (υδατοστερεοπαροχή) σε μια βροχόπτωση εξαρτάται όχι μόνο από το ύψος της βροχόπτωσης, αλλά κυρίως από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται στην λεκάνη απορροής.    

 

  Εάν στη λεκάνη απορροής επικρατούν συνθήκες πλήρους προστασίας (κανονική υδρογεωνομική βλάστηση), τότε:

  2α Μειώνονται σημαντικά οι πλημμυρικές αιχμές: χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι μια κανονική δασική βλάστηση μειώνει τις πλημμυρικές αιχμές από 30 έως 60%.

  2β  Ελαχιστοποιούνται μέχρι πλήρους εξαφάνισης τα παραγόμενα στη λεκάνη απορροής φορτία φερτών υλικών: αυτό συμβαίνει όταν το δάσος ασκεί την πλήρη προστατευτική του επίδραση.

  Εάν όμως η λεκάνη απορροής έχει πλήρως υποβαθμισθεί (απουσία κάθε μορφής προστατευτικής βλάστησης) τότε:

  2γ  Αυξάνονται σημαντικά οι πλημμυρικές αιχμές

  2δ Μεγιστοποιούνται τα παραγόμενα, ιδίως τα μεταφερόμενα φερτά υλικά. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μετά από πυρκαγιά που συνέβη στην περιοχή Σάρτης Σιθωνίας το 1986 κατά το αμέσως επόμενο έτος η μετρηθείσα ετήσια παραχθείσα ποσότητα φερτών υλικών ανήλθε σε 9.200 m³/km² /έτος, ενώ η αντίστοιχη μέση ετήσια, πριν την καταστροφή του δάσους, μόλις προσέγγιζε τα 108 m³/km² /έτος. Παράχθηκε επομένως στην πλήρως υποβαθμισμένη λεκάνη περίπου 90 φορές μεγαλύτερο ετήσιο φορτίο φερτών υλικών, το οποίο όπως ήταν φυσικό αδυνατούσαν να εκκενώσουν οι υπάρχουσες φυσικές κοίτες, με αποτέλεσμα  σημαντικές για την περιοχή πλημμυρικές καταστροφές.

  Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η αυτή βροχόπτωση είναι δυνατόν ανάλογα με τις υπάρχουσες χειμαρρικές συνθήκες να σχηματίσει σημαντικά διαφορετικού ύψους υδατοστερεοπαροχές. Επομένως η χωρητικότητα των κοιτών ενός χειμάρρου μπορεί για μια βροχόπτωση να είναι επαρκής ή ανεπαρκής, ανάλογα με την κατάσταση της λεκάνης απορροής.

  Εκτός όμως από τα φυσικά αίτια πλημμυρογένεσης, υπάρχουν και ανθρωπογενή αίτια που επιτείνουν τον πλημμυρικό κίνδυνο και τα οποία επιγραμματικά είναι τα ακόλουθα:

 1. Μεταβολές ή αλλοιώσεις κοιτών. Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται ιδιαίτερα έντονο στις αστικές περιοχές με σημαντική οικοπεδική αξία.

 2. Δημιουργία ανθρωπογενών φερτών υλικών. Τα υλικά αυτά  (μπάζα, πλαστικά, δοχεία, σκουπίδια κ.λ.π.) είτε ρίπτονται απ’ ευθείας στις κοίτες, είτε στα πρανή παρασυρόμενα από τις πλημμυρικές αιχμές.

 3. Κακώς ή ανεπαρκώς σχεδιασθέντα και εκτελεσθέντα τεχνικά έργα, όπως ανεπαρκή ανοίγματα γεφυρών και οχετών, στενώσεις κοιτών με εγκιβωτισμό ή με παράλληλους τοίχους κ.λ.π.

 4. Πλήρεις εμφράξεις κοιτών. Το γεγονός αυτό είναι αρκετά συνηθισμένο στις μεγάλες αστικές περιοχές.

 5. Η μετατροπή του ανοικτού υδρογραφικού δικτύου των χειμάρρων σε κλειστό αγωγό. Η άποψη αυτή είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη επειδή την έχουν ενστερνισθεί και ασπασθεί όχι μόνον οι απλοί πολίτες αλλά και οι Δήμοι και δυστυχώς οι υπεύθυνοι διαχειριστές των χειμάρρων των Αθηνών, καθώς και όλων των μεγάλων πόλεων της χώρας μας.

Η άποψη αυτή (του κλεισίματος των χειμάρρων), που συνήθως προβάλλεται ως περιβαλλοντική διευθέτηση, έχει τα ακόλουθα μειονεκτήματα:

 5α   Δεν λαμβάνει καθόλου υπ’ όψιν της το πρόβλημα των φερτών υλών.

 5β  Οι διαχειριστές των χειμάρρων εντός των πόλεων αντιμετωπίζουν και χειρίζονται τους χειμάρρους ως αποχετευτικό δίκτυο απόρριψης λυμάτων (επεξεργασμένων και μη). Ακριβώς γι’ αυτό οι χείμαρροι των αστικών κέντρων έχουν καταστεί σκουπιδότοποι και λυματοφόροι αγωγοί. Επειδή δε οι χείμαρροι για το λόγο αυτό ενοχλούν οπτικά, αισθητικά, οσμητικά κ.λ.π., προτείνουν την μετατροπή τους σε κλειστούς αγωγούς χρησιμοποιώντας την μέθοδο της στρουθοκαμήλου. Δυστυχώς την άποψη αυτή άρχισαν να την ασπάζονται ευρέως και πολλοί δημοτικοί άρχοντες.

 5γ Λόγω του υπερβολικά μεγάλου κόστους κατασκευής των εγκιβωτισμένων κλειστών αγωγών και των εγγενών αδυναμιών ιδιοκτησιακού χαρακτήρα, οι μελέτες που συντάσσονται και εγκρίνονται από την ΕΥΔΑΠ και τους αντίστοιχους φορείς διαχείρισης, στην προσπάθειά τους να μειώσουν το κόστος κατασκευής, αποδέχονται ως πλημμυρική παροχή όχι τη μέγιστη αναμενόμενη αλλά σημαντικά μικρότερη. Αποδέχονται επομένως την ύπαρξη πλημμυρών ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

 5δ Οι κλειστοί αγωγοί (συχνά γίνονται δίδυμης ή τρίδυμης διατομής), ακόμη αν παραλαμβάνουν την μέγιστη υδατοπαροχή και στερεοπαροχή ενέχουν σημαντικό πλημμυρικό κίνδυνο, από  ενδεχόμενη έμφραξή τους (μερική ή ολική), από μεταφερόμενους κορμούς δένδρων, εφ’ όσον αυτοί διαταχθούν κάθετα προς τη ροή του νερού.

  Δυστυχώς πρέπει να τονισθεί και να υπογραμμισθεί ιδιαίτερα ότι στο λεκανοπέδιο των Αθηνών συναντώνται αθροισμένα όλα τα παραπάνω αίτια και μάλιστα στο μέγιστο βαθμό. Τόσο η κατάσταση των χώρων παραγωγής (λεκάνες απορροής) όσο και οι κοίτες εμφανίζονται σε μέγιστο βαθμό υποβαθμισμένες.

  Το μόνο ευτύχημα για την Αθήνα αποτελεί το μικρό σχετικά ύψος βροχής και η αδυναμία μιας ισχυρής βροχόπτωσης να καλύψει ταυτόχρονα με την ίδια ένταση ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Εάν παρ’ ελπίδα συμβεί αυτό τότε οι καταστροφές θα είναι βιβλικές.

  Με βάση τα παραπάνω, όσον αφορά το λεκανοπέδιο των Αθηνών, για να αποτραπεί στο μέγιστο βαθμό ο πλημμυρικός κίνδυνος πρέπει να γίνουν τα εξής:

  Α. Στις λεκάνες απορροής

 1. Έργα που θα στοχεύουν στη δημιουργία υδρογεωνομικού δάσους. Τα έργα αυτά πρέπει να προχωρούν σταδιακά και κατά την έννοια των ισοϋψών ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη ανασχετική υδρολογική προστατευτική επίδραση.

 2. Να διανοιχτούν κατά το μήκος των ισοϋψών τόσοι μικροί ασυνεχείς τάφροι (μήκους 2-4μ.και πλάτους 0.5-1μ.), όσο αποτελεί η πλεονασματική – απορροϊκή ζημιογόνα βροχόπτωση. Σημειωτέον ότι η ποσότητα του νερού πλήρωσης των τάφρων αφ’ ενός θα διηθηθεί, αφ’ ετέρου θα λειτουργεί ανασχετικά στην ταχύτητα κίνησης του πλημμυρικού απορροϊκού νερού.

 3. Να γίνουν τεχνητά, φυτοτεχνικά και αγροτεχνικά έργα σταθεροποίησης των εστιών παραγωγής φερτών υλών και των εστιών ταχείας κίνησης του νερού.

 4. Να κατασκευασθούν μικρά φράγματα που θα στοχεύουν στη μείωση της ταχύτητας του νερού, την παρακράτηση (απόθεση) μέρους των φερτών υλικών (των χονδροκοκκότερων) καθώς και την σταθεροποίηση των ορεινών κοιτών των πρανών.

  Β. Στο υδρογραφικό δίκτυο (κοίτες).

 Με βάση ότι ο επιδιωκτέος στόχος βελτίωσης των συνθηκών των λεκανών απορροής μπορεί να επιτευχθεί, μπορεί όμως και όχι ή ακόμη μπορεί και να καταστραφεί (π.χ. από πυρκαγιά), το σύστημα διευθέτησης στις κοίτες όσον αφορά το λεκανοπέδιο έχει ως εξής:

 1. Να απαγορευθεί το κλείσιμο υπαρχόντων ανοικτών αγωγών (χειμάρρων) και η μετατροπή τους σε κλειστούς.

 2. Να επαναποκτηθεί όπου είναι δυνατό η απολεσθείσα χωρητικότητα. Το μέτρο αυτό δεν πρέπει να αποβλέπει μόνο στην απόκτηση υδατοστερεοπαροχετευτικής ικανότητος του τμήματος αυτού, αλλά εφ’ όσον υπάρχει επαρκής χώρος να χρησιμεύει ως περιοχή προσωρινής ανάσχεσης μέρους της πλημμυρικής παροχής.

 3. Διατήρηση ή επαύξηση των ευρέων ανοικτών αγωγών στις βάσεις των οποίων θα γίνεται η κατασκευή προσωρινού ανασχετικού αντιπλημμυρικού φράγματος. Ο αριθμός, το ύψος και εν γένει οι διαστάσεις των αντιπλημμυρικών φραγμάτων εξαρτώνται από τη ζητούμενη προς παρακράτηση ποσότητα νερού και τις υφιστάμενες δυνατότητες των κοιτών.

 4. Η συσσωρευτική (αθροιστική) υστερητική παροχή να μεγιστοποιηθεί, ώστε στα άλλα τα υδραυλικά σημεία να φθάνει μικρότερο μέγιστο υδατοφερτό.

 5. Να γίνουν έργα ενίσχυσης των υδραυλικά αδύνατων διατομών.

 6. Να γίνουν έργα διακράτησης ή απόθεσης φερτών υλικών εκεί όπου είναι δυνατόν.

 7. Να εκτελεσθούν έργα διαλογικής συγκράτησης των φερτών υλικών (ανθρωπογενών και μη όπως μπάζων, δένδρων, πλαστικών κ.λ.π.). Με τον τρόπο αυτό το μεταφερόμενο φορτίο των φερτών υλικών θα μειωθεί τόσο ποσοτικά όσο και κυρίως ως προς το μέγεθός του, με αποτέλεσμα την μη αποθετική δράση στα ευαίσθητα σημεία.

 8. Να ενισχυθούν όπου απαιτείται η σταθεροποίηση των κοιτών και των πρανών, κυρίως με εγκάρσια έργα και με προβόλους και όχι με παράλληλους τοίχους.

 9. Να απαγορευθεί η προσάρτηση μέρους της κοίτης και των πρανών από τους περιοίκους και δυστυχώς και από την πολιτεία και τους δήμους, οποίοι βλέπουν το χείμαρρο ως μη έχοντα φωνή διαμαρτυρίας και καταγγελίας.

 10. Να απαγορευθεί και να ποινικοποιηθεί  η απόρριψη μπάζων και άλλων φερτών υλικών.

 11. Να γενικευθεί ως ευρέως σταθεροποιητικό μέσο η φυσική βλάστηση (πρανή, μικρές χαραδρώσεις κ.λ.π.) και να ελαχιστοποιηθεί μέχρις εξάλειψης η χρήση του beton.

 12. Να αντιμετωπισθούν οι κοίτες των χειμάρρων ως ζώνες ιδιαίτερης περιβαλλοντικής και αισθητικής σημασίας καθώς και ως υγροβιότοποι ιδιαίτερης προστασίας.

                                                       Σωκράτης  Κουκλάδας

                                                             Γεωπόνος ΓΠΑ

                                            Δασολόγος  Περιβαλλοντολόγος  Phd