Οι περιπέτειες ενός μαθηματικού

Ο Stanisław Marcin Ulam (1909 – 1984) ήταν Πολωνός φυσικο-μαθηματικός ο οποίος μετανάστευσε στις ΗΠΑ την δεκαετία του 1930. Συμμετείχε στο πρόγραμμα για την κατασκευή της πρώτης πυρηνικής βόμβας (Manhattan Project) και στον σχεδιασμό της βόμβας υδρογόνου. Ανανακάλυψε την έννοια του κυψελικού αυτόματου, εφηύρε τη μέθοδο υπολογισμού Monte Carlo και πρότεινε την μέθοδο πυρηνικής πρόωσης διαστημικών σκαφών. Στα καθαρά και εφαρμοσμένα μαθηματικά, απέδειξε θεωρήματα και πρότεινε διάφορες εικασίες. Σύντομα θα δούμε την περιπετειώδη ζωή του Stan Ulam ως κινηματογραφική ταινία με τίτλο ‘Adventures of a Mathematician’: Η πρεμιέρα της ταινίας θα γίνει την 1η Οκτωβρίου 2021 Το τρέιλερ της ταινίας ξεκινά με μια σκηνή όπου ο πρωταγωνιστής παίζει με τράπουλα πασιέντζα. Υποθέτω πως θα αναφέρεται στην στιγμή έμπνευσης της μαθηματικής μεθόδου Mode Carlo από τον Ulam. Θέλοντας να προβλέψει μαθηματικά μια επιτυχή έκβαση της πασιέντζας, σκέφτηκε να κάνει μια στατιστική προσομοίωση με χρήση γεννήτριας τυχαίων αριθμών, χρησιμοποιώντας τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή γενικής χρήσης, τον ENIAC. Ο John von Neumann συνειδητοποίησε αμέσως τη σημασία αυτής της ιδέας και τον Μάρτιο του 1947 πρότεινε μια στατιστική προσέγγιση στο πρόβλημα της διάχυσης νετρονίων σε σχάσιμο υλικό. Ο Ulam με τον φίλο και συνεργάτη του Νικόλαο Μητρόπουλο υλοποίησαν τον υπολογισμό χρησιμοποιώντας μια πρωτότυπη στατιστική προσομοίωση, που ο Μητρόπουλος βάφτισε ‘μέθοδο Monte Carlo’ (γιατί άκουγε τον Ulam να λέει για τον τον θείο του, τον Michał Ulam που πήγαινε συχνά στο Monte Carlo για να τζογάρει). Κάπως έτσι προέκυψε η πρώτη δημοσίευση για την πασίγνωστη πλέον μέθοδο Monte Carlo από τους Mητρόπουλο και Ulam. Όσον αφορά τον Έλληνα φυσικό Νικόλαο Μητρόπουλο, μπορεί η ζωή του να μην έγινε ακόμα ταινία, εμφανίστηκε όμως στην αρχή της ταινίας του Woody Allen, ‘Husbands and Wives’, όπου παίζοντας τον ρόλο του επιστήμονα στην τηλεόραση, αναφέρει την γνωστή άποψη του Αϊνστάιν ‘ότι ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν’, για να σχολιάσει ο Woody Allen ‘όχι παίζει κρυφτό'(*): (*) παραπέμποντας μάλλον στην απάντηση του Steven Hawking «Ο Θεός όχι μόνο παίζει ζάρια με το σύμπαν, αλλά και τα ρίχνει και σε μέρη που δεν μπορούμε να τα βρούμε»