Άγνωστες πτυχές της ιστορίας μας άκρως ενδιαφέρουσες!!! (2023-1958=65 χρόνια πριν)

H ατομική βασίλισσα Στις 3 Νοεμβρίου του 1958 το περιοδικό Time δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Η ατομική βασίλισσα» , με το οποίο τόνιζε πως η Φρειδερίκη είχε έναν σοβαρό σκοπό για την παρουσία της στην Αμερική, καθώς στην Ελλάδα σύντομα θα ξεκινούσε να λειτουργεί ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας. Η βασίλισσα δήλωσε στο περιοδικό: «Παρόλο που γνωρίζω ότι τα ραδιενεργά ισότοπα έχουν μεγάλα οφέλη για την ιατρική, ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα για τη Θεωρητική Φυσική (…) Θέλω να καταλάβω τι συμβαίνει μέσα στο άτομο».

H βασίλισσα Φρειδερίκη στο εξώφυλλο του περιοδικού Time (1958). Ο τύπος της εποχής ανέφερε ότι το ταξίδι της στις ΗΠΑ το 1958, δεν θα είχε κανένα πολιτικό στόχο, και η ίδια δήλωνε δημόσια: «Η ατομική βόμβα δεν με ενδιαφέρει. Αντιθέτως, η βιομηχανική εφαρμογή της ατομικής ενεργείας ενδιαφέρει ιδιαιτέρως την Ελλάδα, καθώς από του προσεχούς έτους πρόκειται να λειτουργήση εις Αθήνας ο πρώτος ελληνικός ατομικός αντιδραστήρ.» Στην αυτοβιογραφία της, βέβαια, η Φρειδερίκη γράφει για το ταξίδι στην Αμερική ότι «η επίσκεψις ήταν ημιεπίσημη». Στόχος της ήταν να δει από κοντά τον τρόπο λειτουργίας των μεγάλων πυρηνικών τους κέντρων, αλλά και σε ανεπίσημο πολλές φορές κλίμα, να αναπτύξει πιο συγκεκριμένες επαφές με επιστήμονες, καθώς και να ενισχύσει τις πολιτικές φιλίες. Η Φρειδερίκη έφτασε στις 21 Οκτωβρίου του 1958 στις ΗΠΑ, προσκεκλημένη της αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΑΕ), συνοδευόμενη από τον διάδοχο Κωνσταντίνο, 18 ετών και την Σοφία, 20 ετών. Όταν έφτασε στις ΗΠΑ, δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι ο βασιλιάς Παύλος έμεινε πίσω για να φροντίζει τη χώρα και η κόρη της Ειρήνη, 16 ετών, έμεινε στο σπίτι για να φροντίζει τον βασιλιά. Δήλωσε επίσης ότι ήταν μια «ταπεινή μαθήτρια» της ατομικής ενέργειας, τονίζοντας ότι το ταξίδι της είχε εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Λίγες ημέρες αργότερα επισκέφτηκε το ατομικό εργαστήριο στο Brookhaven, όπου ενημερώθηκε για τις χρήσεις της ατομικής ενέργειας. Τη βασίλισσα υποδέχθηκε ο διεθυντής του εργαστηρίου Dr. Leland J. Haworth. Στις 23 Οκτωβρίου η Φρειδερίκη δείπνησε στον Λευκό οίκο με τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ, ενώ στις 25 συνάντησε τον στρατηγό George Marshall. Δυο μέρες αργότερα είδε ξανά στελέχη της αμερκανικής ΕΑΕ – μεταξύ άλλων και τον πρόεδρο της επιτροπής και μετέπειτα διευθυντή της CIA John McCone-, σύμφωνα με τα τηλεγραφήματα των ειδησεογραφικών πρακτορείων, τους εξέπληξε με τις γνώσεις της για την ατομική ενέργεια. Η Φρειδερίκη δήλωσε στον τύπο ότι «οι ζωές μας στο μέλλον θα εξαρτώνται από την ατομική ενέργεια». Συνάντησε μεταξύ άλλων σε ανεπίσημο γεύμα και τον αρχηγό της CIA Allen Dulles (με τον οποίο φημολογείται ότι η Φρειδερίκη είχε ερωτική σχέση). Η Φρειδερίκη δεν ήταν μια τυπική περίπτωση βασίλισσας. Είχε μια ισχυρή προσωπικότητα που την αναγνωρίζουν εξίσου οι υποστηρικτές και οι αντίπαλοί της. Απόρρητη αμερικανική έκθεση ανέφερε ότι «η βασίλισσα Φρειδερίκη γενικά θεωρείται ισχυρότερη και περισσότερο αποφασιστική προσωπικότητα από τον σύζυγό της βασιλιά Παύλο και συχνά έχει πάρει την πρωτοβουλία να διαμορφώσει την πολιτική του παλατιού». Η εκτενής αλληλογραφία της με τον υπουργό εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, Marshal, είναι ένα μόνο δείγμα της πολυδιάστατης εμπλοκής της στην πολιτική της χώρας. Δεν δίσταζε να χρησιμοποιήσει τη γυναικεία της ταυτότητα για να ασκήσει γοητεία και επιρροή. Επιδίωξε μια στενή σχέση με το έθνος και το λαό, που θα απεγκλώβιζε τον θεσμό της βασιλείας από τον συμβολικό του ρόλο, όπως, επίσης, κι εκείνον της βασίλισσας από την κοινωνική και τελετουργική βιτρίνα, νομιμοποιώντας την παρουσία και την ενεργό ανάμειξή της στην πολιτική σκηνή. Προς αυτή την κατεύθυνση, προώθησε τον εαυτό της σαν «Μητέρα του Έθνους» και προστάτιδά του από την κομμουνιστική απειλή. Σε αυτή την εικόνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρήκαν έναν πολύτιμο σύμμαχο υπεράσπισης των συμφερόντων τους και αντίστοιχα η Φρειδερίκη τον εγγυητή της θέσης της. Η ίδια η Φρειδερίκη φαίνεται ότι είχε αντιληφθεί από πολύ νωρίς τη σημασία της πυρηνικής ενέργειας εντάσσοντάς την στην πολιτική και διπλωματική της ατζέντα. Στην αυτοβιογραφία της αναφέρεται συχνά στις συζητήσεις που είχε με πυρηνικούς επιστήμονες, καθώς και στην προσωπική της μελέτη. Σύμφωνα με τα όσα η ίδια καταγράφει, θεωρούσε την πυρηνική φυσική ως ένα μέσο φιλοσοφικής θεωρίας, που θα την εξόπλιζε διανοητικά στον αγώνα της προς την αυτογνωσία και την τιθάσευση του ευμετάβλητου και ευσυγκίνητου εσωτερικού της κόσμου, ώστε να εργαστεί ως βασίλισσα, χωρίς να την καταβάλει η συγκίνηση για τα δεινά του κόσμου. Στόχος της ήταν, σύμφωνα με τα λόγια της, να ανακαλύψει «το αμετάβλητο, το ενοποιό στοιχείο, το «κάτι» εκείνο που αν υπήρχε θα ήταν το κλειδί της λύσεως όλων των προβλημάτων και η απάντησις σε όλα τα ερωτήματα». Στις 2 Νοεμβρίου η βασίλισσα βρέθηκε στο Πίτσμπουργκ για να δει τον πρώτο της αμερικανικό ατομικό αντιδραστήρα. Στο πρόγραμμά της είχε επίσης συνάντηση με πυρηνικούς φυσικούς στο Carnegie Institute of Technology, ενώ στη συνέχεια επισκέφτηκε τα πυρηνικά εργοστάσια σε Shippingport και Westhouse Bettis. Aκολούθησε μετάβαση στο Σικάγο και στο Εθνικό εργαστήριο του Argonne. Eκεί η επίσκεψη διήρκησε πέντε ώρες και η βασίλισσα παρακολούθησε συνεδρίες, ενώ επέδειξε ιδιάιτερο ενδιαφέρον για τα υποατομικά σωματίδια της αντιύλης, που εξαϋλόνονται όταν συναντούν τα σωματίδια της γνωστής ύλης. Επισκέφτηκε επίσης τις εγκαταστάσεις της Nuclear-Chicago Corporation, η οποία προμήθευε με ατομικό εργαστηριακό εξοπλισμό τον «Δημόκριτο», και έθετε συνεχώς ερωτήματα στους υπεύθυνους «σαν μαθήτρια», όπως έγραψε ο αμερικάνικος τύπος. Στις 7 Νοεμβρίου η Φρειδερίκη έφτασε στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Πυρηνικών Σπουδών Oak Ridge, συνοδευόμενη από το μέλος της αμερικανικής ΕΑΕ Harold Vance και τον πρόεδρο της TVA Herbert Vogel. Aμέσως μετά ο Edward Creutz της General Atomic κάλεσε τη βασίλισσα, με την οποία είχε συναντηθεί τις προηγούμενες ημέρες στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Carnegie, να επισκεφτεί το εργαστήριο που διηύθυνε (το John Jay Hopkins για τη θεωρητική και εφαρμοσμένη επιστήμη) προκειμένου να ενημερωθεί σε βάθος για τις εξελίξεις στην Ατομική Φυσική, όπως η ίδια είχε ζητήσει. Παράλληλα, η Φρειδερίκη συμμετείχε στην τελετή ονοματοδοσίας του πλοίου «Πριγκίπισσα Σοφία», που ήταν το μεγαλύτερο που είχε κατασκευαστεί ποτέ στο δυτικό ημισφαίριο και ανήκε στον Σταύρο Νιάρχο, ενώ στη συνέχεια πραγματοποίησε αιφνιδιαστική επίσκεψη στα πυρηνοκίνητα υποβρύχια «Nautilus», «Triton» και «Skipjack», δηλαδή στο παλιότερο, στο μεγαλύτερο και στο ταχύτερο της εποχής αντίστοιχα, στο Connecticut, συνοδευόμενη από τον Rickover, τον «πατέρα του πυρηνικού ναυτικού». Στις 12 Νοεμβρίου η βασίλισσα βρέθηκε στο Πανεπιστήμιο Columbia για εμπλουτίσει τις γνώσεις της περί την πυρηνική ενέργεια, είδε μια γεννήτρια τύπου Van der Graaff, ενώ επισκέφτηκε το μικρό κύκλοτρο στα εργαστήρια Pupin. Πέντε ημέρες αργότερα θα έφτανε στο ΜΙΤ, όπου συνομίλησε με Έλληνες φοιτητές υπό τον συντονισμό των καθηγητών Γιώργου Χατζόπουλου και Ηλία Γυφτόπουλου και είδε από κοντά τον πυρηνικό αντιδραστήρα του Ινστιτούτου, αλλά και τον υπερυπολογιστή της εποχής ΙΒΜ 704. Σύμφωνα με τον Γυφτόπουλο, η επίσκεψη της βασίλισσας ήταν πολύ εντυπωσιακή, καθώς ήταν καλά προετοιμασμένη και έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την Πυρηνική Φυσική. Η Φρειδερίκη είχε ζητήσει να συναντηθεί με ομάδα φυσικών της Σχολής, η οποία θα είχε διάρκεια μία ώρα. Τελικά η συνάντηση κράτησε τρεις ώρες, διότι δεν σταματούσε να ρωτά και να ζητεί διευκρινήσεις. Η Φρειδερίκη έκανε έκκληση προς τους Έλληνες φοιτητές του ΜΙΤ, μεταξύ των οποίων ο συγκαταλέγονταν τότε ο Ραφαήλ Μωυσής και ο Γεράσιμος Αρσένης, να κάνουν κάτι για να βοηθήσουν την Ελλάδα. Τότε, σύμφωνα με τον πρώτο, γεννήθηκε στο μυαλό του Γυφτόπουλου η ιδέα να αναλάβει το Κέντρο Διεθνών Σπουδών του ΜΙΤ την εκπόνηση μελέτης για την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας. Στις 25 Νοεμβρίου 1958, επισκέφθηκε το εθνικό εργαστήριο ραδιενέργειας του Berkeley, όπου ενημερώθηκε από πρώτο χέρι από τους Edwin McMillan και Glenn Seaborg.

H Φρειδερίκη στο Berkeley με τους Edwin McMillan και Glenn Seaborg (25 Νοεμβρίου 1958) Mάλιστα την ξενάγησε αυτοπροσώπως ο διευθυντής του εργαστηρίου του LIvermore και πατέρας της βόμβας υδρογόνου Edward Teller. Μαζί με τον McMillan ήταν και ο Νικόλας Χριστόφιλος, ελληνικής καταγωγής αμερικανός ατομικός επιστήμονας. Ο Teller παρατήρησε στους συναδέλφους του ότι η βασίλισσα «ήταν καλά διαβασμένη στη Φυσική» και έδειχνε ανυπόμονη. Σύμφωνα δε με τον McMIllan, ουδέποτε είχε υπάρξει επισκέπτης που να έχει επιδείξει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για το ατομικό εργαστήριο. Μάλιστα ο ίδιος δήλωνε πρόθυμος να πάρει την βασίλισσα ως ερευνήτρια οποιαδήποτε στιγμή.»Στο παρελθόν είχαμε φιλοξενήσει γνωστούς επιστήμονες που έκαναν λιγότερο διεισδυτικές ερωτήσεις απ’ ότι αυτή η εντυπωσιακή γυναίκα» τόνισε. Στις δύο μέρες που διήρκεσε η επίσκεψή της, στο Berkeley η Φρειδερίκη συναντήθηκε και με τον ελληνικής καταγωγής Tομ Υψηλάντη, που συμμετείχε στην ομάδα έρευνας για το αντιπρωτόνιο. Ο Υψηλάντης επισκέφθηκε την Αθήνα την επόμενη χρονιά, μετά από πρόσκληση του παλατιού.

Στις 29 Νοεμβρίου η Φρειδερίκη έφτασε στην Αλμπουκέρκη και μετέβη στις μυστικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Los Alamos, συνοδευόμενη από τον γερουσιαστή Clinton Anderson και μέλη της αμερικανικής ΕΑΕ. Είναι αξιοθαύμαστο ότι κατάφερε να γίνει δεκτή ακόμη και στο Los Alamos στο Νέο Μεξικό, το εργαστήριο που στη διάρκεια του πολέμου έπαιξε κεντρικό ρόλο στην κατασκευή της ατομικής βόμβας και που μόλις πρόσφατα είχε χαλαρώσει τα μέτρα ασφαλείας. Η Φρειδερίκη ήταν ανάμεσα στις πρώτες διακεκριμένες προσωπικότητες που τους επιτράπηκε η ξενάγηση στο χώρο, όπου μεταξύ άλλων συναντήθηκε με τον συνεφευρέτη της βόμβας υδρογόνου Stanislaus Ulam. Για άλλη μια φορά, σύμφωνα με τον τοπικό τύπο, η βασίλισσα εντυπωσίασε τους επιστήμονες με τις γνώσεις της γύρω από την Πυρηνική Φυσική. Η περιοδεία της Φρειδερίκης συνεχίστηκε με επίσκεψη στο πανεπιστήμιο Princeton και έληξε στις 12 Δεκεμβρίου, όταν αναχώρησε αεροπορικώς για την Ελλάδα. Αποχωρώντας χαρακτήρισε τους ατομικούς επιστήμονες «στρατιώτες της ειρήνης». Ο απολογισμός του ταξιδιού της βασίλισσας ήταν εντυπωσικός, καθώς όχι μόνο είχε έρθει σε επαφή ουσιαστικά τα περισσότερα μέλη του Μανχάταν πρότζεκτ και την πυρηνική ελίτ των ΗΠΑ, αλλά και είχε αφήσει πίσω ένα ενδιαφέρον αποτύπωμα το οποίο έδειχνε ότι η Ελλάδα, παρόλο που ήταν μικρή και φτωχή, ήθελε να βρίσκεται στην τεχνολογική πρωτοπορία της εποχής της. Και παρόλο που ήταν ανεπίσημο, το ταξίδι της ήταν μια καταπληκτική άσκηση δημοσίων σχέσεων που γνώρισε τεράστια κάλυψη από τον αμερικανικό τύπο και δημιούργησε συμπάθεια για την Ελλάδα και την επιστημoνική της πρόοδο.

Ενθουσιασμένη από τα μαθήματα που είχε πάρει στην Αμερική , η Φρειδερίκη κάλεσε στα ανάκτορα τον διάσημο πυρηνικό φυσικό της αμερικανικής ΕΑΕ – και μετέπειτα υπουργό άμυνας των ΗΠΑ – Harold Brown, ο οποίος έδωσε διάλεξη για τις ειρηνικές εφαρμογές της πυρηνικές ενέργειας (*). Λίγες εβδομάδες αργότερα ο υπουργός παιδείας Γεώργιος Βογιατζής έδωσε εντολή στο Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα να συμπεριλάβει στο μάθημα της Φυσικής «στοιχειώδη τουλάχιστον μύησιν εις τα τελευταίας κατακτήσεις της επιστήμης» μέσα από την οργάνωση των μαθημάτων για τους καθηγητές των επαρχιακών γυμνασίων, σε συνάντηση με την ΕΕΑΕ. Ακόμη, ζήτησε με εγκύκλιο να ενταχθούν δύο ακόμη ώρες Φυσικής στα σχολεία και να οργανωθούν ειδικές ομιλίες για την εφαρμογή της ατομικής ενέργειας. (*) Η Φρειδερίκη προσκάλεσε στην Ελλάδα κι άλλους κορυφαίους επιστήμονες του 20ου αιώνα, όπως τον Carl von Weizsäcker και τον νομπελίστα Werner Heisenberg. Ο Heisenberg στις 3η Ιουνίου του 1960 έδωσε διάλεξη στα ανάκτορα με θέμα «Γλώσσα και πραγματικότητας εις την σύγχρονον Φυσικήν», την οποία παρακολουθησαν ο βασιλιάς Παύλος, η Φρειδερίκη, ο διάδοχος Κωνσταντίνος, οι υπουργοί Τσάτσος και Βογιατζής και πλήθος επιστημόνων. Τον Heisenberg προλόγισε η ίδια η βασίλισσα, με μια ομιλία που γνώρισε ευρεία κάλυψη από τον τύπο. πηγές: 1.Αχιλλέας Χεκίμογλου, «Ατομική Εποχή», εκδόσεις Παπαδόπουλος 2. Μυρτώ Δημητροκάλη, «Επιστημονική Διπλωματία στον Ψυχρό Πόλεμο. Το παράδειγμα της εισαγωγής της πυρηνικής φυσικής στην Ελλάδα», Διπλωματική Εργασία, Σχολή Θετικών Επιστημών, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών, 2017-18 3. https://garystockbridge617.getarchive.net/topics/queen+frederika