Πώς ζουν οι αστροναύτες;

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς ζουν οι αστροναύτες στο διάστημα; Τι βιώνουν κατά την εκτόξευση; Πώς τρέφονται; Πώς περνάει η μέρα τους και πώς λειτουργεί το σώμα τους σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας; Και τι μπορεί να συμβεί αν κάνεις εμετό στο διάστημα; 1. Η εκτόξευση Η εκτόξευση είναι σίγουρα μια από τις πιο συγκλονιστικές εμπειρίες ενός αστροναύτη, λόγω των μεγάλων επιταχύνσεων που αναπτύσσονται. Ο γιγάντιος πύραυλος Saturn V, που χρησιμοποιήθηκε στις αποστολές Apollo, ανέπτυσσε επιτάχυνση που έφτανε τα 4g, δηλαδή 4 φορές μεγαλύτερη από την επιτάχυνση της βαρύτητας στη Γη. Σε αυτές τις συνθήκες οι αστροναύτες πρακτικά αισθάνονταν το σώμα τους να έχει κολλήσει στο κάθισμα, ενώ δεν είχαν καμιά δυνατότητα να μετακινηθούν. Ο William Anders, αστροναύτης της αποστολής Apollo 8, ανέφερε ότι, κατά την αποσύνδεση του πρώτου σταδίου, η μεγάλη αυτή επιτάχυνση μετατράπηκε απότομα σε επιβράδυνση. Αυτό δημιούργησε στους αστροναύτες την αίσθηση ότι εκσφενδονίζονταν από έναν γιγάντιο καταπέλτη! Μετά από το πρόγραμμα Apollo ακολούθησε η εποχή των Διαστημικών Λεωφορείων. Η πρώτη πτήση έγινε το 1981 και, παρ’ όλο που o πύραυλος και το σκάφος είχαν μικρότερο μέγεθος από τον πύραυλο Saturn V, οι περιγραφές των αστροναυτών ήταν εξίσου εντυπωσιακές. Ο Robert Crippen, που συμμετείχε στην πρώτη εκείνη πτήση, ανέφερε πως οι παλμοί του κατά την εκτόξευση έφτασαν τους 130 το λεπτό! Ενώ ο Rex Walheim, που συμμετείχε στην τελευταία πτήση διαστημικού λεωφορείου, είπε ότι όταν ενεργοποιήθηκαν οι μηχανές, το διαστημικό λεωφορείο άρχισε να δονείται σαν να ήταν έτοιμο να διαλυθεί. Μετά την εκτόξευση, η επιτάχυνση έφτασε τα 2,5 g, ενώ λίγο αργότερα, όταν αποσυνδέθηκαν οι πλαϊνοί πύραυλοι, ο θόρυβος ήταν τόσο έντονος που ο Walheim τον περιέγραψε σαν μεγάλη σύγκρουση. Πλέον, οι Αμερικανοί αστροναύτες ταξιδεύουν στο διάστημα με τον πύραυλο Falcon 9 και το σκάφος Crew Dragon της SpaceX, ενώ οι Ρώσοι με πυραύλους και σκάφη Soyuz. 2. Διεθνής Διαστημικός Σταθμός Το καλύτερο εργαστήριο για τη μελέτη της ζωής σε περιβάλλον μικροβαρύτητας είναι σίγουρα ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός. Βρίσκεται σε ύψος 400 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης και συνήθως φιλοξενεί επτά αστροναύτες από όλο τον πλανήτη, οι οποίοι παραμένουν εκεί για αρκετούς μήνες. Πώς περνάει λοιπόν η μέρα ενός αστροναύτη; Καταρχάς, ο σταθμός ολοκληρώνει μια περιφορά γύρω από τον πλανήτη μας σε περίπου 90 λεπτά. Άρα, οι αστροναύτες βλέπουν τον Ήλιο να «ανατέλλει» και να «δύει» 16 φορές μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο. Παρ’ όλα αυτά, ακολουθούν τη ζώνη ώρας GMT (του Greenwich) και ξεκινούν τη μέρα τους στις 6 το πρωί. Μετά το πρωινό ξύπνημα, οι αστροναύτες φροντίζουν την προσωπική τους υγιεινή. Όμως είναι αδύνατο να υπάρχει τρεχούμενο νερό σε συνθήκες μικροβαρύτητας, γιατί απλώς θα πήγαινε παντού! Έτσι οι αστροναύτες χρησιμοποιούν νωπές πετσέτες για να πλένονται και σαμπουάν σε ειδικά διαμορφωμένες συσκευασίες. Το βούρτσισμα των δοντιών πραγματοποιείται με χρήση οδοντόκρεμας που τρώγεται, μιας και δεν υπάρχουν νιπτήρες για να ξεπλύνουν οι αστροναύτες τα δόντια τους. Σε ό,τι αφορά το φαγητό, πολλά γεύματα βρίσκονται σε ειδικές συσκευασίες, στις οποίες οι αστροναύτες προσθέτουν νερό ώστε να τα καταναλώσουν. Άλλα τρόφιμα καταναλώνονται αυτούσια, όπως στη Γη. Αποφεύγονται όμως τα τρόφιμα που διαλύονται εύκολα, μιας και θα υπήρχε ο κίνδυνος να διασκορπιστούν στον σταθμό. Οι τουαλέτες του σταθμού διαφέρουν αρκετά από αυτές που γνωρίζουμε στη Γη μιας και είναι κατασκευασμένες έτσι ώστε να ρουφάνε τα υλικά σαν ηλεκτρικές σκούπες. Οι αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό περνούν τη μέρα τους πραγματοποιώντας πειράματα σε διάφορα είδη ζώων και φυτών, ώστε να μελετηθεί η ανάπτυξή τους σε περιβάλλον μικροβαρύτητας. Επίσης, φροντίζουν για τη συντήρηση και τον καθαρισμό του σταθμού. Πολλές φορές είναι αναγκαίο να πραγματοποιήσουν τους περίφημους «διαστημικούς περιπάτους», δηλαδή να βγουν στο διάστημα για να επιδιορθώσουν τμήματα ή να εγκαταστήσουν νέα μηχανήματα στο εξωτερικό του σταθμού. Η ψυχολογική πίεση στην απομόνωση του διαστήματος μπορεί να είναι μεγάλη. Για αυτό οι αστροναύτες μπορούν να έχουν μαζί τους μερικά προσωπικά αντικείμενα, όπως βιβλία και μουσικά όργανα, ώστε να περνούν ευχάριστα τον ελεύθερό τους χρόνο. Επίσης, έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και μπορούν να επικοινωνούν με αγαπημένα τους πρόσωπα που βρίσκονται στη Γη. 3. Υγεία Το ανθρώπινο σώμα είναι προσαρμοσμένο στο γήινο βαρυτικό πεδίο. Επομένως, στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, οι μύες και τα οστά των αστροναυτών σταδιακά αποδυναμώνονται. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να αθλούνται καθημερινά για τουλάχιστον 2 ώρες. Ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός διαθέτει τρία όργανα γυμναστικής κατασκευασμένα για να χρησιμοποιούνται σε συνθήκες μικροβαρύτητας. Τα όργανα αυτά είναι ένα στατικό ποδήλατο, ένας διάδρομος γυμναστικής και ένα όργανο γυμναστικής με βάρη. Εκτός από τα προβλήματα στα οστά και τους μύες, η μακροχρόνια παραμονή στο διάστημα μπορεί να επιδεινώσει μόνιμα την όραση των αστροναυτών, ενώ η αυξημένη ακτινοβολία που προέρχεται από το διάστημα μπορεί να αλλοιώσει το DNA των κυττάρων τους. Επίσης, το καρδιαγγειακό σύστημα των αστροναυτών επηρεάζεται από το περιβάλλον μικροβαρύτητας, με την καρδιά να εξασθενεί και να παίρνει σταδιακά ένα πιο σφαιρικό σχήμα. Πολλά από τα προβλήματα υγείας φαίνεται να αντιμετωπίζονται μετά την επιστροφή των αστροναυτών στη Γη. Όμως σε μεγάλα διαστημικά ταξίδια ή κατά την παρατεταμένη διαμονή στη Σελήνη ή τον Άρη αυτή η επιλογή δε θα υπάρχει. 4. Άλλες δυσκολίες των διαστημικών ταξιδιών Η καθημερινότητα των αστροναυτών είναι απαιτητική στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αλλά τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τις δυσκολίες που είχαν να αντιμετωπίσουν οι αστροναύτες του προγράμματος Apollo στις αποστολές στη Σελήνη. Σε κάθε επανδρωμένη αποστολή του προγράμματος συμμετείχαν τρεις αστροναύτες, οι οποίοι βρίσκονταν κυρίως στον θαλαμίσκο, για 8 έως 12 ημέρες. Ο θαλαμίσκος ήταν σχετικά μικρός και οι αστροναύτες δεν είχαν μεγάλη ελευθερία κινήσεων. Όμως, το σκάφος στο οποίο παρουσιάζονταν οι περισσότερες δυσκολίες ήταν η σεληνάκατος. Στη σεληνάκατο εισέρχονταν δύο αστροναύτες, οι οποίοι θα περπατούσαν τελικά στην επιφάνεια της Σελήνης. Στην πρώτη αποστολή προσσελήνωσης, την αποστολή Apollo 11, oι δύο αστροναύτες παρέμειναν στην επιφάνεια της Σελήνης για ένα εικοσιτετράωρο περίπου. Μέσα σε αυτό το διάστημα προβλεπόταν χρόνος για ξεκούραση και ύπνο στη σεληνάκατο. Όμως, η σεληνάκατος είχε σχεδιαστεί έτσι ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο ελαφριά και μικρή, χωρίς να έχουν ληφθεί μέτρα για την άνετη παραμονή των αστροναυτών σε αυτήν. Άλλωστε, ένα μεγάλο μέρος του χώρου καταλαμβανόταν από όργανα και εργαλεία τα οποία ήταν απαραίτητα για την αποστολή. Έτσι, οι αστροναύτες δυσκολεύτηκαν πάρα πολύ κατά την προσπάθειά τους να κοιμηθούν, διότι ήταν στριμωγμένοι και φορούσαν ρούχα που δεν τους προσέφεραν άνεση. Το φως που προερχόταν από τη Σελήνη και οι θόρυβοι από την ίδια τη σεληνάκατο καθιστούσαν την ξεκούρασή τους ακόμα πιο δύσκολη. Για αυτό, στις μεταγενέστερες αποστολές η NASA πραγματοποίησε βελτιώσεις στον σχεδιασμό του σκάφους, ώστε να είναι πιο άνετη η διαβίωση των αστροναυτών. Ένα ακόμα περιστατικό που δείχνει τη δυσκολία της διαβίωσης στο διάστημα, ήταν αυτό που συνέβη στην αποστολή Apollo 8. Καθώς το σκάφος ταξίδευε στο διάστημα, ο αστροναύτης Frank Borman αρρώστησε και έκανε εμετό και διάρροια. Χωρίς τη βαρύτητα να έλκει τα πράγματα προς τα κάτω, τα υγρά άρχισαν να αιωρούνται και διαχωρίστηκαν σε μικρές σφαιρικές μπαλίτσες, τις οποίες οι αστροναύτες προσπαθούσαν εναγωνίως να πιάσουν με ειδικά χαρτομάντηλα. Ο αστροναύτης William Anders θυμάται ότι η μυρωδιά ήταν τόσο δυσάρεστη, που χρειάστηκε να φορέσει τη μάσκα οξυγόνου για να μην έρθει εμετός και στον ίδιο. Τελικά, έπαψε να υποφέρει όχι επειδή έφυγε η μυρωδιά, αλλά επειδή απλώς τη συνήθισε. Σε ό,τι αφορά τη σεξουαλική ζωή των αστροναυτών, αυτή, σύμφωνα με τη NASA, είναι απλώς ανύπαρκτη. Πέρα από τις πρακτικές δυσκολίες που θα είχε η σεξουαλική πράξη στο διάστημα, η έκκριση υγρών και ιδρώτα θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόσθετα προβλήματα. Σε αρκετές δεκαετίες από τώρα, όταν ο άνθρωπος θα ταξιδεύει σε μακρινούς προορισμούς που θα απέχουν πολλούς μήνες ή χρόνια, όλα αυτά τα προβλήματα θα πρέπει να έχουν λυθεί. Εξάλλου, η παραμονή σε μια διαστημική αποικία, προϋποθέτει την ψυχολογική και σωματική υγεία των αποίκων, αλλά και τη δυνατότητα αναπαραγωγής του είδους μας. Κλείνοντας, μια από τις αγαπημένες δραστηριότητες των αστροναυτών είναι να κοιτάζουν τη Γη από ψηλά. Σύμφωνα με τα λόγια του αστροναύτη Scott Kelly, η Γη μας καλύπτεται από ένα υπερβολικά λεπτό στρώμα ατμόσφαιρας που μοιάζει πολύ εύθραυστο και οφείλουμε να το προστατεύσουμε. Το κείμενο του επεισοδίου βασίστηκε στα εξής τρία κείμενα της Μαριλίνας Γκόνη: α. Πώς ζουν οι αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό; https://www.astronio.gr/zoi-ston-iss/ β. Η στιγμή της εκτόξευσης όπως τη βιώνουν οι αστροναύτες: https://www.astronio.gr/ektoksefsi-pos-einai-gia-tous-astronautes/ γ. Η ζωή ενός αστροναύτη μακριά από τη Γη: https://www.astronio.gr/zoi-astronauti-makria-apo-ti-gi/