Ο συντονισμός που δημιούργησε το 25% της ύπαρξής μας

Η πυρηνική σύντηξη δευτερίου-τριτίου οδήγησε στον σχηματισμό του αρχέγονου ηλίου που αποτελεί το 25% της βαρυονικής ύλης του σύμπαντος Κατά τη διάρκεια της αρχέγονης πυρηνοσύνθεσης στα πρώτα λεπτά της Μεγάλης Έκρηξης, η αντίδραση σύντηξης δευτερίου-τριτίου 2Η+3Η→n+4Ηe, είναι υπεύθυνη για το 99% του αρχέγονου 4He. Κρίσιμο ρόλο γι αυτό παίζει η ύπαρξη ενός συντονισμού που αντιστοιχεί στην διεγερμένη ενεργειακή κατάσταση του ενδιάμεσου σύνθετου πυρήνα 5He. Αυτό είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες και έχει τεκμηριωθεί καλά στην επιστημονική βιβλιογραφία. Ωστόσο, αυτή η σημαντική πυρηνική αντίδραση παραμένει άγνωστη στους περισσότερους. Το ήλιο που προέκυψε διαμέσου αυτής, στη συνέχεια αποτέλεσε πηγή για την σύνθεση στο εσωτερικό άστρων ενός ποσοστού ≥25% του άνθρακα και άλλων βαρύτερων στοιχείων από τα οποία σχηματίστηκε ο κόσμος που βλέπουμε γύρω μας. Επί πλέον, χωρίς αυτόν τον συντονισμό, η παραγωγή της πολυπόθητης ελεγχόμενης ενέργειας σύντηξης στα εργαστήρια θα ήταν απρόσιτη

Aναπαράστση των βασικών διαδρομών της αρχέγονης πυρηνοσύνθεσης στα πρώτα λεπτά μετά την Μεγάλη Έκρηξη και η επακόλουθη πυρηνική αντίδραση των τρία άλφα στο εσωτερικό άστρων, μετά από εκατοντάδες εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια χρόνια. Με κόκκινο φαίνεται η κυρίαρχη διαδρομή, βασικός κρίκος της οποίας είναι η πυρηνική αντίδραση σύντηξης δευτερίου-τριτίου (D-T). Το φαινόμενο του συντονισμού κρύβεται πίσω από εντελώς διαφορετικές πτυχές του κόσμου μας: στα απεχθή SOS θέματα των πανελληνίων εξετάσεων, στις παιδικές κούνιες, στις φονικές σεισμικές ταλαντώσεις των κτιρίων, στα μουσικά όργανα, στις ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και λήψεις, στην απορρόφηση της ακτινοβολίας από την ύλη, αλλά και στις πυρηνικές αντιδράσεις. Όταν λέμε ότι μια πυρηνική αντίδραση εμφανίζει συντονισμό (σε κάποια ενέργεια των αντιδρώντων πυρήνων), αυτό σημαίνει ότι η πιθανότητα να πραγματοποιηθεί η αντίδραση στην συγκεκριμένη ενέργεια είναι κατά πολύ μεγαλύτερη. Στην περίπτωση της αντίδρασης δευτερίου-τριτίου (D-T) εμφανίζεται συντονισμός με τον ενδιάμεσο σχηματισμό της ενεργειακής κατάστασης 16.84 MeV του πυρήνα 5He, ο οποίος στη συνέχεια διασπάται προς n+4He. Εξαιτίας αυτού του συντονισμού εκατονταπλασιάζεται η πιθανότητα πραγματοποίησης της σύντηξης D-T στην θερμοκρασία των 109 Κ που επικρατούσε στο σύμπαν κατά την αρχέγονη πυρηνοσύνθεση. Γιαυτό η πυρηνική αντίδραση σύντηξης δευτερίου-τριτίου (D-T) αποτελεί τον βασικό κρίκο στην κυρίαρχη διαδρομή σύντηξης του υδρογόνου προς ήλιο, στα πρώτα λεπτά μετά την Μεγάλη Έκρηξη.

O ενδιάμεσος πυρήνας 5Ηe που σχηματίζεται κατά την αντίδραση σύντηξης 2H(3H,n)4He. Η πιθανότητα πραγματοποίησης της αντίδρασης γίνεται 100 φορές μεγαλύτερη εξαιτίας του συντονισμού που αντιστοιχεί στη διεγερμένη κατάσταση των 16.84 MeV του σύνθετου πυρήνα 5He (ενεργειακή στάθμη Bretscher) Ερευνητές του εργαστηρίου Los Alamos προτείνουν να ονομαστεί η διεγερμένη κατάσταση 16.84 MeV του 5He, «στάθμη Bretscher» προς τιμήν του πυρηνικού φυσικού Egon Bretscher που την ανακάλυψε κατά την διάρκεια του προγράμματος Manhattan για την κατασκευή αρχικά πυρηνικής βόμβας σχάσης, και στη συνέχεια της βόμβας υδρογόνου, στα μέσα της δεκαετίας του 1940. Ανάλογη περίπτωση είναι η «κατάσταση Hoyle» που αντιστοιχεί στην διεγερμένη κατάσταση 7,6 MeV του12C, και τον συντονισμό της αντίδρασης των 3α, από την οποία σχηματίζεται ο άνθρακας του σύμπαντος. Εξαιτίας του συντονισμού Bretscher παράχθηκε το αρχέγονο 4He που αποτελεί το 25% της βαρυονικής ύλης του σύμπαντος (το υπόλοιπο 75% είναι υδρογόνο). Το ήλιο αυτό, μαζί με το υδρογόνο, αποτελούν το ‘καύσιμο’ για την περαιτέρω σύνθεση βαρύτερων στοιχείων στο εσωτερικό των άστρων όπως ο Ήλιος μας. βιβλιογραφία για περαιτέρω μελέτη: 1. The earliest DT nuclear fusion discoveries 2. DT fusion through the 5He 3/2+ «Bretscher state» accounts for ≥25% of our existence via nucleosynthesis and for the possibility of fusion energy 3. Review of data and formulas for fusion cross-section 4. Ab initio predictions for polarized deuterium-tritium thermonuclear fusion

Απόσπασμα από το άρθρο των Bretscher και French “Low Energy Cross Section of the D-T Reaction and Angular Distribution of the Alpha Particles Emitted,” Los Alamos Report LA-582, 1 (1946), όπου για πρώτη φορά αναφέρεται ο κρίσιμος συντονισμός της πυρηνικής αντίδρασης 2Η+3Η→n+4Ηe

Ο αληθινός Οπενχάιμερ

Με αφορμή την ταινία με τον ομόνυμο τίτλο και αφορά την προσωπικότητα του μεγάλου επιστήμονα φυσικού Οπενχάϊμερ δίνουμε μια συνέντευξη που δόθηκε από την πρόεδρο της Αμερικανικής επιτροπής ατομικής ενέργειας, Σίνθια Κέλι. Ποιος ήταν «ο πατέρας της ατομικής βόμβας» και πώς τον κρίνει η Ιστορία; Η πρόεδρος του Atomic Heritage Foundation στην Ουάσιγκτον, Σίνθια Κέλι, απαντά.

ΟΤζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν ένα αουτσάιντερ που προκάλεσε έκπληξη όταν ανέλαβε τη διεύθυνση του Προγράμματος Μανχάταν στο εργαστήριο του Λος Άλαμος. Και όμως, έφερε εις πέρας την αποστολή που οδήγησε στη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, στις 6 Αυγούστου 1945, και τρεις ημέρες αργότερα στη ρίψη της ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι. Στη συνέχεια, βέβαια, προσπάθησε να πείσει τον Αμερικανό πρόεδρο Χάρι Τρούμαν για την ανάγκη διεθνούς ελέγχου της διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Ήταν όμως αργά. Ατομική βόμβα είχε πέσει ήδη δύο φορές στην Ιαπωνία και είχε πλέον αρχίσει η κούρσα των εξοπλισμών ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην ΕΣΣΔ. Η πρόεδρος του Atomic Heritage Foundation στην Ουάσιγκτον, Σίνθια Κέλι, σκιαγραφεί το προφίλ του Οπενχάιμερ, περιγράφει τις συνθήκες που πλαισίωσαν τα ιστορικά γεγονότα στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και επιχειρεί να αξιολογήσει πόσο υψηλός είναι σήμερα ο κίνδυνος της πυρηνικής απειλής. Ποιος ήταν ο ρόλος του Οπενχάιμερ στη διαμόρφωση της πυρηνικής πολιτικής των ΗΠΑ; Αφού διηύθυνε το εργαστήριο του Λος Άλαμος την περίοδο του Προγράμματος Μανχάταν (σ.σ. το απόρρητο πρόγραμμα παραγωγής πυρηνικών όπλων που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τις ΗΠΑ, σε συνεργασία με τον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο), ο Οπενχάιμερ έγινε γνωστός ως «ο πατέρας της ατομικής βόμβας». Ωστόσο, στη συνέχεια ο Οπενχάιμερ αντιτάχθηκε στην ανάπτυξη της βόμβας υδρογόνου και ο ρόλος του στη διαμόρφωση της αμερικανικής πυρηνικής πολιτικής τερματίστηκε απότομα το 1954. Τη χρονιά εκείνη αποβλήθηκε από τις συζητήσεις που αφορούσαν την αμερικανική πολιτική στα πυρηνικά όπλα, καθώς η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας του στέρησε την πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες με ψήφους 2 έναντι 1. Έτσι, δεν μπορούσε πλέον να εγείρει αντιρρήσεις γι’ αυτό που μετεξελίχθηκε σε κούρσα εξοπλισμών μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ο Οπενχάιμερ πίστευε τότε ότι στον πυρηνικό πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές. Χρησιμοποιούσε το παράδειγμα δύο σκορπιών σε ένα μπουκάλι, όπου ο ένας μπορεί να σκοτώσει τον άλλο, αλλά μόνο ρισκάροντας τη ζωή του. Το 1954, οι ΗΠΑ κατείχαν περίπου 300 πυρηνικά όπλα. Έως το τέλος του 20ού αιώνα, το οπλοστάσιο των αμερικανικών πυρηνικών όπλων ανήλθε σε περίπου 30.000, αριθμό τον οποίο ακολούθησε και η Σοβιετική Ένωση. Μερικές εκατοντάδες ήταν υπεραρκετά για να αφανίσουν το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Στις 16 Δεκεμβρίου 2022, η υπουργός Ενέργειας Τζένιφερ Γκράνχολμ ανέτρεψε την απόφαση της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας. Καθώς έρχονται στο φως περισσότερα στοιχεία, δήλωσε ότι το υπουργείο της «έχει καθήκον να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια και να τιμήσει τη βαθιά συνεισφορά του δρος Οπενχάιμερ στην εθνική μας άμυνα και στην ανάπτυξη της επιστήμης γενικότερα». Είναι μια πολύ καθυστερημένη δικαίωση. Πώς ήταν ως προσωπικότητα; Ένας σύνθετος, χαρισματικός άνθρωπος. Ένα παιδί-θαύμα. Έγινε δεκτός στο Χάρβαρντ σε ηλικία 16 ετών. Ενδιαφερόταν για τη λογοτεχνία και την ποίηση, και μιλούσε άπταιστα έξι ή επτά γλώσσες. Μετά το Χάρβαρντ, απέκτησε το διδακτορικό του στη θεωρητική φυσική στο Γκέτινγκεν. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, και ίδρυσε την πρώτη Σχολή Θεωρητικής Φυσικής στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930. Είχε λαμπρό αλλά ανήσυχο μυαλό. Είχε βαθιές και πολύπλευρες γνώσεις, αλλά δεν επικεντρώθηκε αρκετά σε κάποιο αντικείμενο ώστε να τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ. Χωρίς Νομπέλ και με μικρή διοικητική εμπειρία, ο Οπενχάιμερ δεν ήταν η προφανής επιλογή για να διευθύνει το εργαστήριο επιστημονικής έρευνας του Προγράμματος Μανχάταν. Η υποψηφιότητά του για τη θέση αυτή ήταν αμφιλεγόμενη, μεταξύ άλλων, και για τις σχέσεις του με μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος – συμπεριλαμβανομένων της συζύγου του Κίτι και του αδελφού του Φρανκ, ο οποίος ήταν επίσης φυσικός. Τον Σεπτέμβριο του 1942, η διεύθυνση του Προγράμματος Μανχάταν για το Σώμα Μηχανικών του στρατού ανατέθηκε στον στρατηγό Λέσλι Γκρόουβς. Επρόκειτο για ένα πληθωρικό άτομο, με εξαιρετική ικανότητα στο να ανιχνεύει προσωπικότητες. Εκείνος διέκρινε ότι η διάνοια και η προσωπική φιλοδοξία του Οπενχάιμερ θα ήταν καθοριστικές για την επιτυχία του πρότζεκτ και τον επέλεξε. Ως καθηγητής πριν από τον πόλεμο, ο Οπενχάιμερ ήταν περιστασιακά σκληρός με ανθρώπους που έκαναν λάθη ή διατύπωναν μια αφελή ερώτηση. Στο Λος Άλαμος δεν υποτιμούσε τους άλλους, αντιθέτως προώθησε τη συλλογικότητα και τη συνεργασία. Ο φυσικός του Προγράμματος Μανχάταν, Φίλιπ Μόρισον, έχει δηλώσει χαρακτηριστικά ότι κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να πετύχει αυτό που κατάφερε ο Οπενχάιμερ, καθοδηγώντας πολλές ιδιαίτερες προσωπικότητες ώστε να συνεργαστούν. Ακόμη και ο ορκισμένος εχθρός του, Έντουαρντ Τέλερ, συμφώνησε πως ο Οπενχάιμερ ήταν ο καλύτερος διευθυντής εργαστηρίου που είχε γνωρίσει ποτέ. Πώς ήταν οι σχέσεις του Οπενχάιμερ με τον Τρούμαν; Τι ξέρουμε για τη συνεργασία τους; Δεν είχαν συναντηθεί πριν από τις 25 Οκτωβρίου 1945, περίπου έξι εβδομάδες μετά το τέλος του πολέμου. Ο Οπενχάιμερ ήλπιζε να πείσει τον Τρούμαν να προωθήσει τον διεθνή έλεγχο των πυρηνικών υλικών και διεργασιών. Αλλά ο Τρούμαν δεν ήθελε να εγκαταλείψει το πυρηνικό προβάδισμα των Ηνωμένων Πολιτειών έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Στην πραγματικότητα, είπε στον Οπενχάιμερ ότι πίστευε πως οι Σοβιετικοί δεν θα αποκτούσαν ποτέ δική τους ατομική βόμβα. Αυτό έκανε τον Οπενχάιμερ να συνειδητοποιήσει πως ο Τρούμαν δεν καταλάβαινε ότι οι γνώσεις φυσικής πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η παραγωγή της ατομικής βόμβας ήταν ευρέως γνωστές και ότι οι Σοβιετικοί θα μπορούσαν πιθανώς να παραγάγουν μία, σε πέντε έως δέκα χρόνια. Οι Σοβιετικοί πραγματοποίησαν τελικά την πρώτη τους επιτυχημένη δοκιμή ατομικής βόμβας τον Αύγουστο του 1949, τέσσερα χρόνια αργότερα. Όταν ο Οπενχάιμερ είπε ότι είχε «αίμα στα χέρια του», ο Τρούμαν εξοργίστηκε και τον αντέκρουσε λέγοντας ότι το αίμα ήταν στα δικά του χέρια – από τους Ιάπωνες που πέθαναν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Στη συνέχεια, ο Τρούμαν είπε ότι δεν ήθελε να ξαναδεί αυτόν τον «επιστήμονα που κλαίει σαν μωρό». Ως ιστορικός, πώς αξιολογείτε σήμερα την επιλογή των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν την ατομική βόμβα; Μετά τη δοκιμή Τρίνιτι, στις 16 Ιουλίου 1945 (σ.σ. η πρώτη πυρηνική δοκιμή στην Ιστορία, που πραγματοποιήθηκε στο Νέο Μεξικό), ο Τρούμαν ήξερε πλέον ότι οι ατομικές βόμβες θα λειτουργούσαν. Με τους συμβούλους του σκέφτηκαν ότι η ρίψη των βομβών θα έδινε τέλος στον πόλεμο χωρίς μια δαπανηρή συμμαχική εισβολή στην Ιαπωνία. Για να πιέσει τη χώρα να παραδοθεί, ο Τρούμαν απείλησε την Ιαπωνία με «άμεση και απόλυτη καταστροφή», εάν δεν το έκανε. Όμως, δεν εκτίμησαν την κατάσταση στην Ιαπωνία. Παρότι η χώρα ήταν σε μεγάλο βαθμό ηττημένη και στα πρόθυρα του λιμού, οι ναύαρχοι και οι στρατηγοί του αυτοκράτορα Χιροχίτο αρνήθηκαν να παραδοθούν ακόμη και μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα. Οι φανατικοί του ιαπωνικού στρατού οργάνωναν πραξικόπημα. Οι Μεγάλοι Έξι, το ανώτατο συμβούλιο για τη διεύθυνση του πολέμου, δεν μπόρεσαν να καταλήξουν σε συμφωνία. Εν τω μεταξύ, η δεύτερη βόμβα έπεσε στο Ναγκασάκι, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα οι Σοβιετικοί έμπαιναν στον πόλεμο, εισβάλλοντας στη Μαντζουρία. Δεδομένης της επιδείνωσης της κατάστασης, ο αυτοκράτορας Χιροχίτο ανέτρεψε την ισοψηφία των Μεγάλων Έξι σε σχέση με την αποδοχή ή μη των συμμαχικών όρων. Έτσι, οι Μεγάλοι Έξι συνέταξαν ένα διάγγελμα το οποίο ο Χιροχίτο ηχογράφησε για να μεταδοθεί την επόμενη ημέρα, 15 Αυγούστου 1945. Η Ιστορία είναι γεμάτη από ερωτήσεις «τι θα γινόταν αν…». Ωστόσο, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν ο Χιροχίτο και οι Μεγάλοι Έξι θα είχαν συμφωνήσει να παραδοθούν χωρίς τη χρήση των ατομικών βομβών. Όπως ανέφερε ο Χιροχίτο στο μήνυμά του προς τον ιαπωνικό λαό, οι βόμβες ήταν κομβικός παράγοντας: «Ο εχθρός έχει αρχίσει να χρησιμοποιεί μια νέα, την πιο σκληρή βόμβα, η δύναμη της οποίας να κάνει ζημιά είναι πράγματι ανυπολόγιστη». Εάν η Ιαπωνία συνέχιζε να πολεμά, συνέχισε, αυτό «δεν θα οδηγούσε μόνο στην τελική κατάρρευση και στην εξάλειψη του ιαπωνικού έθνους, θα οδηγούσε επίσης στην πλήρη εξαφάνιση του ανθρώπινου πολιτισμού». Κατά τη δική σας εκτίμηση, πόσο σοβαρή είναι σήμερα η πυρηνική απειλή; Δυστυχώς, ο κίνδυνος φαίνεται υψηλότερος από κάθε άλλη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Ρωσία χρησιμοποιεί ρητορική με απειλές για τη χρήση πυρηνικών όπλων. Επιπλέον, το Κρεμλίνο ανακοίνωσε σχέδια για τοποθέτηση μη στρατηγικών πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία. Η μεταφορά πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία απειλεί όχι μόνο την Ουκρανία αλλά ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα. Από τη διάσκεψη αναθεώρησης της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, το 2020, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία αναβαθμίζουν τα οπλοστάσια πυρηνικών όπλων τους, υπό τον χαρακτηρισμό «εκσυγχρονισμός». Επιπλέον, η νέα συνθήκη START, η τελευταία εναπομείνασα συνθήκη μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας για τα πυρηνικά όπλα, λήγει στις 4 Φεβρουαρίου 2026, ενώ από τον Φεβρουάριο του 2023, η Ρωσία έχει αναστείλει τη συμμετοχή της. Η συνθήκη επιτρέπει σε κάθε χώρα να επιθεωρεί τα πυρηνικά οπλοστάσια της άλλης, για να εξακριβώνει ότι τηρείται η συμφωνία για τα όπλα. Απαιτεί ακόμη τακτική επικοινωνία μεταξύ των δύο χωρών για την αποφυγή παρερμηνειών ή ατυχημάτων. Η αναστολή αυτών των ανταλλαγών αυξάνει τον κίνδυνο εσκεμμένης ή τυχαίας χρήσης πυρηνικών όπλων. Όλες αυτές οι εξελίξεις είναι ανησυχητικές.

Περσείδες: Πότε και πώς θα παρατηρήσουμε την εντυπωσιακή βροχή διαττόντων αστέρων

συγγραφέας: Παναγιώτα Ντόβα 10 Αυγούστου 2023 Οι Περσείδες είναι ίσως η πιο γνωστή βροχή διαττόντων αστέρων και διαρκεί από τα μέσα του Ιουλίου μέχρι τα τέλη Αυγούστου κάθε χρόνο, όταν η Γη συναντά υπολείμματα του κομήτη Swift-Tuttle. Η κορύφωσή της φέτος θα συμβεί το βράδυ της 12ης Αυγούστου προς ξημερώματα της 13ης και τότε υπολογίζεται ότι θα μπορούν να παρατηρηθούν περίπου 100 διάττοντες την ώρα. Υπάρχει ακόμη μεγάλη πιθανότητα να παρατηρηθούν βολίδες, πολύ φωτεινά μετέωρα, μέρος των οποίων φτάνει στην επιφάνεια της Γης ως μικροί μετεωρίτες.

Φωτογραφία του νυχτερινού ουρανού κατά τη διάρκεια της βροχής διαττόντων Εικόνα: Jason Weingart Πώς μπορούμε να παρατηρήσουμε τις Περσείδες; Οι διάττοντες αστέρες ή «πεφταστέρια» θα είναι ορατοί από οποιαδήποτε περιοχή με καθαρό ουρανό και με χαμηλή φωτορύπανση, ιδανικά μακριά από μεγάλες πόλεις. Παρατηρούνται με γυμνό μάτι και εμφανίζονται σε ολόκληρο τον ουρανό, με επίκεντρο τον αστερισμό του Περσέα, εξ ου και το όνομά τους. Μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε τον Περσέα στον ουράνιο θόλο, καθώς βρίσκεται κάτω από τον αειφανή αστερισμό της Κασσιόπης, η οποία έχει χαρακτηριστικό σχήμα που μοιάζει με το γράμμα W. Γενικά, όλα τα αντικείμενα ή φαινόμενα του νυχτερινού ουρανού παρατηρούνται καλύτερα όταν βρίσκονται στην ψηλότερη θέση τους στον ουράνιο θόλο και ο ουρανός είναι όσο το δυνατόν πιο σκοτεινός. Για τις Περσείδες αυτό θα συμβαίνει μετά τα μεσάνυχτα μέχρι και τις πρώτες πρωινές ώρες. Φέτος, οι συνθήκες παρατήρησης θα είναι ιδιαίτερα καλές, καθώς η κορύφωση του φαινομένου θα λάβει χώρα μόλις τρεις ημέρες πριν τη φάση της Νέας Σελήνης. Έτσι, η Σελήνη θα βρίσκεται πολύ κοντά στον Ήλιο και θα ανατείλει λίγο πριν το ξημέρωμα, ενώ μόνο ένα μικρό κομμάτι της θα είναι φωτισμένο, μειώνοντας σημαντικά την φωτορύπανση και επιτρέποντάς μας να δούμε και τους πιο αμυδρούς διάττοντες αστέρες.

Σημειώνεται με κίτρινο σταυρό η θέση από την οποία φαίνεται να προέρχονται οι Περσείδες στον ουράνιο θόλο. Μπορούμε να το εντοπίσουμε εύκολα, βρίσκοντας πρώτα τον αστερισμό της Κασσιόπης. Εικόνα: Sky & Telescope Τι είναι τα πεφταστέρια και οι Περσείδες; Καθώς οι κομήτες πλησιάζουν τον Ήλιο, θερμαίνονται και κομμάτια τους αποκόπτονται. Τα υπολείμματα αυτά αποτελούνται από πέτρα, σκόνη και πάγο και ποικίλλουν σε διαστάσεις. Είναι πιθανό η τροχιά ενός κομήτη να διασχίζει αυτή της Γης, οπότε μέρος των υπολειμμάτων θα βρεθεί στην πορεία της. Όταν τα υπολείμματα συναντήσουν την ατμόσφαιρα της Γης, θερμαίνονται, αγγίζοντας θερμοκρασίες χιλιάδων βαθμών Κελσίου και αναφλέγονται, λόγω των μεγάλων ταχυτήτων τους και της τριβής με τα σωματίδια του ατμοσφαιρικού αέρα. Το αποτέλεσμα είναι μια εντυπωσιακή βροχή διαττόντων αστέρων. Τα αντικείμενα που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης ονομάζονται «μετέωρα». Τα μικρότερα από αυτά εξαϋλώνονται πλήρως μέσα στην ατμόσφαιρα, αφήνοντας πίσω τους ένα φωτεινό ίχνος, χωρίς κανένα τμήμα τους να φτάνει στην επιφάνεια της Γης. Σε αυτή την περίπτωση, ονομάζονται «διάττοντες αστέρες» ή «πεφταστέρια». Μεγαλύτερα μετέωρα, που καλούνται «βολίδες», μπορεί να μην εξαϋλωθούν πλήρως στην ατμόσφαιρα. Τότε, το μέρος τους που θα φτάσει στην επιφάνεια της Γης ονομάζεται «μετεωρίτης». Το φαινόμενο της βροχής διαττόντων είναι περιοδικό, καθώς Γη θα συναντά τα υπολείμματα του κομήτη κάθε φορά που θα περνάει από το συγκεκριμένο σημείο της τροχιάς της, το οποίο αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες ημερομηνίες του χρόνου.

Η φρενίτιδα για τον «υπεραγωγό» LK-99

‘Δια των μετρήσεων προς την γνώση‘ (Door meten tot weten), ιδού τι θα ήθελα να γράψω ως σύνθημα πάνω από την είσοδο κάθε εργαστηρίου φυσικής», έλεγε ο Kamerlingh Onnes, ο πειραματικός φυσικός που ανακάλυψε το φαινόμενο της υπεραγωγμότητας. «Δια των μετρήσεων» απορρίπτονται και οι πρόσφατοι ισχυρισμοί ερευνητών από τη Νότια Κορέα ότι ανακάλυψαν υπεραγωγό σε θερμοκρασία δωματίου. Μπορεί τελικά το υλικό που ονομάστηκε LK-99 να μην οδήγησε σε ένα νέο πολυπόθητο Γούντστοκ της Φυσικής ή ένα Νόμπελ Φυσικής, προκάλεσε όμως μια τεράστια έκρηξη ενδιαφέροντος στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μερικές εβδομάδες τρέλας έζησαν όσοι φυσικοί και χημικοί προσπαθούσαν να κατανοήσουν τον μεγαλειώδη ισχυρισμό που διατυπώθηκε στις δημοσιεύσεις της 22ας Ιουλίου στον ιστότοπο arxiv.org (εδώ και εδώ), όπου οι ερευνητές Sukbae Leeet al, περιγράφουν έναν υπεραγωγό που λειτουργεί σε θερμοκρασία δωματίου και ατμοσφαιρική πίεση, κατασκευασμένο από μόλυβδο-απατίτη με πρόσμειξη χαλκού [Pb10-xCux(PO4)6O (0,9

Η μεγαλύτερη επιστημονική ανακάλυψη της εποχής μας έγινε προχθές;

Του Άγη Βερούτη Πριν λίγες ημέρες, μια ομάδα επιστημόνων από το Quantum Energy Research Center στην Σεούλ της Νότιας Κορέας προ-δημοσίευσαν στον ιστότοπο arXiv δυο paper για τη δημιουργία ενός κεραμικού υλικού που (κατά τις δηλώσεις τους) συμπεριφέρεται ως υπεραγωγός σε θερμοκρασία ως 127 βαθμούς Κελσίου και σε ατμοσφαιρική πίεση. Αν κάτι τέτοιο επιβεβαιωθεί από τρίτους ερευνητές επιστήμονες ως πραγματικότητα, οι επιπτώσεις στην τεχνολογική εξέλιξη θα είναι κοσμογονικές. Το υλικό ονομάζεται LK-99 από τα αρχικά των επωνύμων των δυο κύριων ερευνητών, Lee & Kim, και τη χρονιά 1999 όταν ξεκίνησαν να ερευνούν το υλικό αυτό. Οι εφαρμογές θα είναι αμέτρητες αν αποδειχτεί ότι η ανακάλυψη είναι αληθινή. Το κύριο χαρακτηριστικό ενός υπεραγωγού είναι ότι δεν απαιτεί διαφορά δυναμικού για να μεταφέρει το ρεύμα, δηλαδή επιτρέπει την χωρίς αντίσταση και χωρίς απώλειες ροή του. Αν επιβεβαιωθεί επιστημονικά η συμπεριφορά του LK-99, ως υπεραγώγιμου κεραμικού υλικού φτιαγμένο κυρίως από μόλυβδο, χαλκό, φώσφορο και οξυγόνο, σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και ατμοσφαιρική πίεση, όπως υποστηρίζουν οι Νοτιοκορεάτες επιστήμονες που το ανακάλυψαν σε 2 paper στο arXiv την προηγούμενη εβδομάδα, τότε ξεκινάει μια καινούργια Τεχνολογική Εποχή. Αντί να χαμηλώσουν τη θερμοκρασία του υλικού ή να αυξήσουν την πίεση του για να περιορίσουν την κινητικότητα των ατόμων και να μειώσουν την ηλεκτρική αντίσταση, αυτό το υλικό δημιουργεί κβαντικά πηγάδια (quantum wells) χάρη στην κρυσταλλική δομή του, ώστε να διακτινίζει ενα ηλεκτρόνιο από τη μια πλευρά του υπεραγωγού στην άλλη, με μηδενική ηλεκτρική αντίσταση από το κεραμικό υλικό. Λόγω μια ατυχούς ανάλογης δημοσίευσης προ λίγων ετών από έναν Ινδό ερευνητή ο οποίος φαίνεται να αποδείχτηκε να είχε μαγειρέψει τα δεδομένα, το περιοδικό Nature που είναι το σημαντικότερο μέσο σημαντικών επιστημονικών ανακοινώσεων παγκοσμίως, αρνήθηκε το 2020 να κάνει την πρώτη δημοσίευση ώσπου να επιβεβαιωθούν τα χαρακτηριστικά του υλικού αυτού από ανεξάρτητες τρίτες πηγές και να δημοσιευτούν οι ανακαλύψεις σε άλλα μέσα. Όμως, στις 6 Αυγούστου 2023, ερευνητές από το κινεζικό πανεπιστήμιο Huazhong University of Science and Technology (HUST) ανακοίνωσαν ότι κατάφεραν να επιβεβαιώσουν κάποιες από τις αντιμαγνητικές ιδιότητες του υλικού, οι οποίες είναι απαραίτητες για την υπεραγωγιμότητα του υλικού, αλλά όχι επαρκείς να αποδείξουν την υπεραγωγιμότητα. Άλλοι Κινέζοι ερευνητές επιβεβαίωσαν ότι το υλικό που παρασκεύασαν με τις οδηγίες των Κορεατών, έχει συμπεριφορά υπεραγωγού στους -160 βαθμούς Κελσίου, σημαντικά παραπάνω από τους -270 Κελσίου που έχουν αρκετοί άλλοι υπεραγωγοί, αλλά όχι ακόμη θερμοκρασία περιβάλλοντος. Στο μεταξύ το Argonne National Laboratory του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ κάνει τις δικές του προσπάθειες για την αναπαραγωγή των αποτελεσμάτων που δηλώνονται στα δυο paper, και μοιάζει να αναμένουν ότι το υλικό έχει πράγματι αυτή τη συμπεριφορά που εξηγούν οι εφευρέτες του, ενώ δεν έχουν ακόμη καταφέρει να το παρασκευάσουν σύμφωνα με τις οδηγίες παρασκευής που δίνουν οι εφευρέτες. Ο Andrew McCalip δείχνει σε ένα βίντεο των 5 δευτερολέπτων στο Τουίτερ ότι ένα μικρό δείγμα του υλικού που έχει αναπαράγει προχθές εμφανίζει το Meissner Effect δηλαδή την αντιμαγνητική συμπεριφορά του υλικού σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και ατμοσφαιρική πίεση. Υπέροχα πράγματα… - Σκεφτείτε αντιδραστήρες σύντηξης στο μέγεθος ενός διαμερίσματος που θα παρέχουν ενέργεια για μια μικρή χώρα.Σκεφτείτε σχεδόν δωρεάν ενέργεια για όλους, χωρίς ούτε ένα γραμμάριο διοξειδίου του άνθρακα να ελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα. - Σκεφτείτε κβαντικούς υπολογιστές στο κινητό και στο ρολόι μας, και τεχνητή υπερνοημοσύνη στο λάπτοπ μας. - Σκεφτείτε μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων που θα φορτίζουν σε λίγα Μιλισεκόντ και θα έχουν ελάχιστες απώλειες. - Σκεφτείτε ηλεκτροκινητήρες σε μέγεθος ενός δυναμό αυτοκινήτου που θα έχουν ισχύ εκατοντάδες ή χιλιάδες ίππους. - Σκεφτείτε τρένα μαγνητικής αιώρησης, με κινητήρες χωρίς κινούμενα μέρη και με ελάχιστη κατανάλωση ηλεκτρισμού, μόνο για την υπέρβαση της αντίστασης του αέρα. - Σκεφτείτε ένα τεράστιο πλοίο εμπορευματοκιβωτίων με μηχανοστάσιο έναν αντιδραστήρα όσο ένα μικρό δωμάτιο, που θα καταναλώνει μερικά λίτρα νερό από τη θάλασσα για να διανύσει χιλιάδες ναυτικά μίλια. - Σκεφτείτε ότι λύθηκε η Κλιματική Κρίση, και απελευθερωθήκαμε από τα ορυκτά καύσιμα ως καύσιμη ύλη για μετακίνηση και θέρμανση. Ο αντιδραστήρας σύντηξης έχει στενή σχέση με την υπεραγωγιμότητα καθώς αυτή καθορίζει το ενεργειακό έξοδο συντήρησης της μαγνητικής φιάλης του. Οι σημερινές θερμοκρασίες υπεραγωγών κοντά στους -270 βαθμούς Κελσίου είναι πανάκριβες ενεργειακά. Αντιθέτως, ενεργειακά φτηνή υπεραγωγιμότητα σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και ατμοσφαιρική πίεση (STP) δίνει πολύ ευκολότερα βιώσιμους αντιδραστήρες σύντηξης. Οι κβαντικοί υπολογιστές που ψύχονται κοντά στους -270 βαθμούς Κελσίου είναι ΤΩΡΑ καλοί μόνο σε κάποια πράγματα διότι είναι ελάχιστοι και πανάκριβοι. Όταν αυτό θα πάψει να συμβαίνει, η δυνατότητα να έχουμε υπολογιστική ισχύ εκατομμύρια φορές παραπάνω από τους σημερινούς επεξεργαστές σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και όχι 4 βαθμούς Κέλβιν (όπως σήμερα), τότε ίσως δώσει την ευκαιρία στις επόμενες γενιές να φτιάξουν ένα λειτουργικό σύστημα που θα μπορεί να εξυπηρετήσει περισσότερες λειτουργίες. Τα υπόλοιπα μπορεί να τα κάνει ένα προσομοιωτής απλού υπολογιστή που να τρέχει σε υπόβαθρο Quantum Computing. Μπαταρίες. Η φόρτιση τους θέλει πολύ χρόνο γιατί υπάρχουν τεράστιες θερμικές απώλειες λόγω αντίστασης, και διότι δημιουργούνται δενδρίτες στο εσωτερικό ηλεκτρολύτη ανάμεσα στην άνοδο και την κάθοδο της μπαταρίας. Με δεδομένες τις πιθανές καινούργιες εφαρμογές, ΑΝ αποδειχθεί πραγματική αυτή η ανακάλυψη, μια μπαταρία που σήμερα χάνει το 33% του φορτίου της σε θερμικές απώλειες στους αγωγούς και τους ηλεκτροκινητήρες, θα έχει πλέον 1,5 φορά το διαθέσιμο φορτίο από πριν. Η κινητική ενέργεια ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ στις μπαταρίες με το μαγνητικό "φρενάρισμα" όταν επιβραδύνει το όχημα χρησιμοποιώντας τους ηλεκτροκινητήρες ως γεννήτριες. Μόνο οι απώλειες από την ΤΡΙΒΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ χάνονται πραγματικά όταν ΔΕΝ υπάρχει ηλεκτρική αντίσταση. Ένας ηλεκτροκινητήρας με ηλεκτρομαγνήτες από υπεραγώγιμες περιελίξεις δεν έχει θερμικές απώλειες ανεβάζοντας το συντελεστή απόδοσης στο θεωρητικό όριο. Επιτρέπει δε πολύ υψηλότερη πυκνότητα ισχύος αφού χωρίς θερμική απώλεια δεν κινδυνεύει να λιώσει η περιέλιξη λόγω θερμότητας σε υψηλή ισχύ. Πιθανόν όλα αυτά να είναι πολύ καλά για να είναι αληθινά. Ίσως και να μην είναι. ΑΝ, επαναλαμβάνω ΑΝ, επιβεβαιωθεί αυτή η ανακάλυψη, ο πλανήτης θα αλλάξει σε ελάχιστα χρόνια. Οι εφευρέτες αυτού του υλικού έχουν ήδη καταθέσει αιτήματα για παγκόσμιες πατέντες για το υλικό και τη διαδικασία παραγωγής του. Αν επιβεβαιωθεί η συμπεριφορά του LK-99, τότε εκείνοι θα λάβουν σίγουρα ένα ή πιθανότατα περισσότερα βραβεία Νόμπελ, και θα γίνουν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, παίρνοντας ένα απειροελάχιστο ποσοστό από τον τεράστιο πλούτο που θα δημιουργήσει η εφεύρεση τους για την ανθρωπότητα. Αυτή ίσως είναι η μεγαλύτερη επιστημονική ανακάλυψη στη διάρκεια της δικής μου ζωής, και ΑΝ αποδειχθεί αληθινή υπόσχεται να μας εκτοξεύσει στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση με ταχύτητα που δεν φανταζόμαστε σήμερα. Υπέροχα πράγματα! Περιμένουμε με κομμένη ανάσα να επιβεβαιωθεί, ή να καταρριφθεί…

Το χαμένο κείμενο του Πτολεμαίου για το «μετεωροσκόπιο»

Το κείμενο είχε γραφεί σε περγαμηνή που αργότερα διαγράφηκε και χρησιμοποιήθηκε σε άσχετο χειρόγραφο.

Διάγραμμα του μετεωροσκοπίου Έπειτα από σχεδόν δύο χιλιετίες στην αφάνεια, χαμένο κείμενο του Κλαύδιου Πτολεμαίου που κρυβόταν σε παλίμψηστη περγαμηνή αποκρυπτογραφήθηκε χάρη στην τεχνολογία. Το κείμενο, μια πραγματεία του αρχαίου αστρονόμου για τη χρήση ενός επιστημονικού οργάνου που ονομαζόταν μετεωροσκόπιο, είχε γραφεί σε περγαμηνή που αργότερα διαγράφηκε και χρησιμοποιήθηκε σε άσχετο χειρόγραφο, αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν σήμερα παλίμψηστο. Η πολύτιμη περγαμηνή φυλάσσεται σήμερα στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου. Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, ελληνο-ρωμαίος μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος που γεννήθηκε στην Αίγυπτο το 100 μ.Χ., έγραψε μια σειρά σημαντικών πραγματειών για επιστημονικά θέματα, όπως Η Μεγίστη (ή Αλμαγέστη) και Γεωγραφική Υφήγησις. Το νέο κείμενο που έρχεται στο φως περιγράφει τη χρήση του μετεωροσκοπίου για αστρονομικές παρατηρήσεις και υπολογισμούς, αναφέρει η ερευνητική ομάδα στο Archive for History of Exact Sciences. Το κείμενο κατάφερε να διαβάσει ομάδα ερευνητών που χρησιμοποίησε ειδική κάμερα και λογισμικό επεξεργασίας εικόνων για να ξεχωρίσει τα σβησμένα γράμματα στην παλιά περγαμηνή. «Το [κείμενο για το] Μετεωροσκόπιο γράφτηκε στα ελληνικά σε φύλλα περγαμηνής. Δύο αιώνες αργότερα διαγράφηκε για να γραφτεί στα λατινικά το χειρόγραφο Ετυμολογίαι του Ισιδώρου της Σεβίλλης» δήλωσε στο Ars Technica ο Αλεξάντερ Τζόουνς, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Αυτού του είδους η ανακύκλωση ήταν συνήθης πρακτική τον Μεσαίωνα, καθώς η περγαμηνή ήταν πολύ ακριβή» εξήγησε. Από τις 30 ανακυκλωμένες σελίδες που εξέτασαν ο Τζόους και οι συνεργάτες του, οι 12 αντιστοιχούσαν στο Μετεωροσκόπιο, ενώ οι υπόλοιπες περιείχαν αποσπάσματα ενός άλλου έργου του Πτολεμαίου με τίτλο Ανάλημμα, το οποίο αποκρυπτογραφήθηκε το 1895. Η προηγούμενη απόπειρα να αποκρυπτογραφηθεί το παλίμψηστο χρονολογείται στις αρχές του 19ου αιώνα, είπε ο Τζόουνς. «Ο καρδινάλιος Άνγκελο Μάι, ο οποίος ανακάλυψε ότι το χειρόγραφο περιείχε επιστημονικά κείμενα, χρησιμοποίησε χημικά ελπίζοντας ότι θα αναδείκνυαν τα αχνά ίχνη μελανιού. Αυτές οι σελίδες είναι σήμερα μεγάλα καφέ τετράγωνα όπου δεν βλέπεις σχεδόν τίποτα. Η νέα τεχνολογία έκανε θαύματα για να επαναφέρει τα ίχνη». Ο Τζόουνς και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν κάμερα των 240 megapixels που λειτουργεί σε 13 επιμέρους μήκη κύματος, από το υπεριώδες μέχρι το ορατό και το υπέρυθρο. «Φωτίσαμε τις σελίδες του παλίμψηστου με υπεριώδες και λευκό ορατό φως. Χρησιμοποιώντας τα φίλτρα της κάμερας, μετρήσαμε την αλληλεπίδραση του φωτός σε διάφορα βάθη μέσα στην περγαμηνή. Η αλληλεπίδραση αυτή ήταν διαφορετική για κάθε μήκος κύματος». Στη συνέχεια οι ερευνητές χρησιμοποίησαν λογισμικό της εταιρείας Lumiere Technology για να ξεχωρίσουν τους αχνούς ελληνικούς χαρακτήρες σε 1.650 εικόνες της περγαμηνής. Μετά την αποκρυπρογράφηση, οι ερευνητές συνέδεσαν το κείμενο με τον Κλαύδιο Πτολεμαίο. «Δεδομένου ότι είμαι ειδικός στον Πτολεμαίο, γνώριζα τις γλωσσικές του ιδιαιτερότητες που εμφανίζονται σε αυτό το κείμενο. Αν και υπάρχουν κι άλλα πειστήρια, το ισχυρότερο ήταν μια σελίδα όπου ο συγγραφέας δίνει νέα ονόματα σε γωνίες της αστρονομίας και περιγράφει τα προηγούμενα ονόματά τους. Αυτό ταιριάζει ακριβώς με απόσπασμα διαφορετικού βιβλίου του Πτολεμαίου όπου χρησιμοποιείται η ίδια ορολογία» εξήγησε ο καθηγητής. Το κείμενο, είπε, περιγράφει πώς το μετεωροσκόπιο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί περίπου σαν αστρολάβος για να μετρήσει γωνιακές συντεταγμένες και να εντοπίζει πλανήτες στον νυχτερινό ουρανό. Οι κινητοί τροχοί του οργάνου περιστρέφονταν έτσι ώστε ο πλανήτης να εμφανίζεται πάνω σε μια συγκεκριμένη θέση πάνω τους. «Στη συνέχεια, οι γωνίες διαβάζονται σε διαβαθμισμένη κλίμακα που είχε χαραχτεί στους δακτυλίους» είπε ο Τζόουνς. Εκτός του ότι μετρούσε γωνιακές συντεταγμένες, το μετεωροσκόπιο λειτουργούσε και ως υπολογιστής, καθώς ο χειριστής «μπορούσε να γυρίζει τους δακτυλίους σύμφωνα με γνωστά δεδομένα, όπως το γεωγραφικό μήκος και πλάτος δύο πόλεων, και να διαβάζει τη γωνία που αναπαριστά το μήκος της συντομότερης δυνατής διαδρομής από τη μια πόλη στην άλλη» ανέφερε ο καθηγητής. «Είναι το πρώτο βιβλίου του είδους του σχετικά με επιστημονικά όργανα της αρχαιότητας σε αυτό το επίπεδο λεπτομέρειας». Βαγγέλης Πρατικάκης – https://www.in.gr/2023/04/19/b-science/episthmes/xameno-keimeno-tou-ptolemaiou-erxetai-sto-fos-ti-itan-meteoroskopio/ Κοινοποιήστε:

Αποτυχία της Google alert στην πρόγνωση σεισμών

Το σήμα ειδοποίησης σεισμών της Google απέτυχε να σταλεί σε πολλούς Τούρκους πολίτες πριν το θανατηφόρο σεισμό του περασμένου Φεβρουαρίου, όπως έδειξε έρευνα του BBC. Θυμίζουμε ότι μετά την πρώτη σεισμική δόνηση μεγέθους 7.8 R που σημειώθηκε στις πρώτες πρωινές ώρες, ακολούθησε μία δεύτερη δόνηση το μεσημέρι, σκοτώνοντας περισσότερους από 50.000 ανθρώπους. Η Google υποστηρίζει ότι το σήμα της στάλθηκε σε εκατομμύρια ανθρώπους πριν τον σεισμό. Ωστόσο, το BBC επισκέφτηκε 3 πόλεις στη ζώνη του σεισμού και συνομίλησε με εκατοντάδες ανθρώπους και διαπίστωσε ότι κανένας δεν ειδοποιήθηκε για τον πρώτο σεισμό, ενώ μόνο ένας περιορισμένος αριθμός χρηστών ειδοποιήθηκε για τον δεύτερο σεισμό. «Αν η Google υπόσχεται να παρέχει μία υπηρεσία για ένα ζήτημα ζωής και θανάτου, όπως η έγκαιρη ειδοποίηση για σεισμό, έχει την ευθύνη να το φέρει εις πέρας», δήλωσε ο καθηγητής Harold Tobin, διευθυντής του σεισμικού δικτύου Βορειοδυτικού Ειρηνικού. Η Google υποστηρίζει ότι το σύστημά της μπορεί να ειδοποιήσει τους χρήστες της μέχρι και ένα λεπτό πριν τη δόνηση. Το σύστημα ανακοινώθηκε στην Τουρκία το 2021 και λειτουργεί ήδη σε δεκάδες χώρες ανά τον κόσμο. Μάλιστα, το Δεκέμβριο του 2022 ειδοποίησε τους κατοίκους της Εύβοιας για σεισμό στην περιοχή. Το σύστημα δουλεύει σε κινητά τηλέφωνα Android, αλλά όχι σε iPhones και βασίζεται στα επιταχυνσιόμετρα των τηλεφώνων, τα οποία μπορούν να ανιχνεύσουν δονήσεις. Όταν πολλά τηλέφωνα δονούνται την ίδια στιγμή, η Google μπορεί να εντοπίσει το επίκεντρο και να υπολογίσει το μέγεθος του σεισμού. Όταν ο σεισμός είναι άνω των 4.5 R, το Android σύστημα αποστέλλει ειδοποίηση «πέστε κάτω, καλυφθείτε, μείνετε εκεί» που συνοδεύεται από έναν ήχο συναγερμού., ανεξάρτητα από το σε ποια κατάσταση λειτουργίας βρίσκεται το τηλέφωνο του χρήστη. Ο υπεύθυνος της υπηρεσίας Micah Berman εξηγεί: «Τα μηνύματα που μεταδίδονται μέσω διαδικτύου ταξιδεύουν ταχύτερα από τα σεισμικά κύματα μέσω της γης. Το πόσο γρήγορα θα ειδοποιηθούν οι χρήστες εξαρτάται από το πόσο απέχουν από το επίκεντρο. Η ειδοποίηση μπορεί να έρθει από κάποια κλάσματα του δευτερολέπτου ως και 1 λεπτό πριν» και συνεχίζει «Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν το πώς οι χρήστες θα λάβουν, θα προσέξουν και θα αντιδράσουν σε ένα τέτοιο μήνυμα, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών χαρακτηριστικών του σεισμού και της διαθεσιμότητας της σύνδεσης». Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες τώρα αρχίζουν να πιστεύουν ότι τα δεδομένα από GPS συστήματα μπορούν να προβλέψουν σεισμικές δονήσεις ως και δύο ώρες πριν να συμβούν. Οι δορυφόροι GPS μπορούν να ανιχνεύσουν μικρές ολισθήσεις των τεκτονικών πλακών καθώς συγκρούονται μεταξύ τους ως και 2 ώρες πριν το σεισμό, όπως αναφέρει μελέτη που δημοσιεύτηκε στις 20 Ιουλίου στο περιοδικό Geophysics. Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα GPS σε δείγμα 90 σεισμών άνω των 7 R, που προέρχονταν από περισσότερους από 3000 αισθητήρες σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, ο συν-συγγραφέας του επιστημονικού άρθρου Quentin Bletery ξεκαθαρίζει: «Παρόλο που τα δεδομένα μπορούν να δείξουν ότι κάτι συμβαίνει, δε μπορούμε ακόμη να προβλέψουμε μεμονωμένους σεισμούς. Ο εντοπισμός της ολίσθησης σε μία συγκεκριμένη τοποθεσία θα απαιτούσε αισθητήρες 100 φορές πιο ευαίσθητους από την υπάρχουσα τεχνολογία». Πηγή: BBC, Live Science / Μετάφραση-Επιμέλεια: Εμμανουέλα Μαθιουδάκη – https://www.ertnews.gr/roi-idiseon/prognosi-seismon-apotyxia-tis-google-alert-elpides-apo-ta-dedomena-ton-gps/

Όταν η τεχνητή νοημοσύνη μετατρέπεται σε κεντρικό τραπεζίτη

Του Jon Danielsson Director, Systemic Risk Centre London School Of Economics And Political Science (Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Λονδίνου) Οι κεντρικές τράπεζες αναπτύσσουν ταχύτατα την τεχνητή νοημοσύνη ("AI"), με γνώμονα την προοπτική της αυξημένης αποτελεσματικότητας και της μείωσης του κόστους. Οι μηχανές της τεχνητής νοημοσύνης λειτουργούν ήδη ως κεντρικοί τραπεζίτες. Αλλά με τις περισσότερες εφαρμογές AI σήμερα να είναι χαμηλού επιπέδου και με τη συντηρητική φύση των κεντρικών τραπεζών, η υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης είναι πιο αργή από ό,τι στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του ιδιωτικού τομέα. Παρόλα αυτά, η πορεία φαίνεται να είναι αναπόφευκτη, με την AI να αναλαμβάνει ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στο κεντρικό τραπεζικό σύστημα. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με το τι μπορούμε να αναθέσουμε στην AI και σε ποιους τομείς οι άνθρωποι πρέπει να είναι υπεύθυνοι. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι η οικονομία και ιδίως το χρηματοπιστωτικό σύστημα - ο τομέας των κεντρικών τραπεζών - είναι η ιδανική εφαρμογή για την τεχνητή νοημοσύνη. Εξάλλου, η οικονομία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα παράγουν σχεδόν άπειρες ποσότητες δεδομένων, άρα άφθονα για να εκπαιδευτεί η τεχνητή νοημοσύνη. Κάθε λεπτό της απόφασης των χρηματοπιστωτικών θεσμικών οργάνων καταγράφεται και οι συναλλαγές σφραγίζονται με ακρίβεια μικροδευτερολέπτου. Τα emails, τα μηνύματα και οι τηλεφωνικές κλήσεις των traders αλλά και οι συναλλαγές των στελεχών λήψης σημαντικών αποφάσεων με τους πελάτες καταγράφονται και οι κεντρικές τράπεζες έχουν πρόσβαση σε πολύ λεπτομερή οικονομικά δεδομένα. Όμως τα δεδομένα δεν ισοδυναμούν με πληροφορίες, και το να βγάζεις νόημα από όλες αυτές τις ροές δεδομένων είναι σαν να πίνεις από μια μάνικα πυροσβεστικής. Ακόμη χειρότερα, οι πληροφορίες για το επόμενο κρίσιμο γεγονός ή πληθωριστικό επεισόδιο μπορεί να μην είναι καν στα παρατηρούμενα δεδομένα. Τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη Με τον κίνδυνο της υπεραπλούστευσης, είναι χρήσιμο να σκεφτούμε τα οφέλη και τις απειλές της AI σε ένα συνεχόμενο φάσμα. Από τη μία πλευρά, έχουμε ένα πρόβλημα με συγκεκριμένους και καθορισμένους στόχους, περιορισμένους και αμετάβλητους κανόνες και έναν πεπερασμένο και γνωστό χώρο δράσης, όπως το σκάκι. Εδώ, η τεχνητή νοημοσύνη υπερέχει, λαμβάνοντας πολύ καλύτερες αποφάσεις από τους ανθρώπους. Μπορεί να μην χρειάζεται καν δεδομένα, επειδή μπορεί να δημιουργήσει τα δικά της σύνολα δεδομένων εκμάθησης. Για τις κεντρικές τράπεζες, αυτό περιλαμβάνει συνήθεις καθημερινές λειτουργίες, εποπτεία και λήψη αποφάσεων, όπως η επιβολή μικροπροληπτικών κανόνων, η διαχείριση των συστημάτων πληρωμών και η παρακολούθηση της οικονομικής δραστηριότητας. Η πληθώρα δεδομένων, οι σαφείς κανόνες και στόχοι και τα επαναλαμβανόμενα γεγονότα καθιστούν το πεδίο ιδανικό για την AI. Αυτό το βλέπουμε ήδη στον ιδιωτικό τομέα, με το Aladdin της Blackrock που λειτουργεί με τεχνητή νοημοσύνη και χρησιμεύει ως η κορυφαία μηχανή διαχείρισης κινδύνων στον κόσμο. Οι ρομποτικές εποπτικές αρχές που είναι υπεύθυνες για το "RegTech" αποτελούν ιδανική εφαρμογή AI. Προς το παρόν, η εν λόγω εργασία μπορεί να εκτελείται από επαγγελματίες με πτυχίο ή μεταπτυχιακό, και οι κεντρικές τράπεζες απασχολούν μεγάλο αριθμό εξ αυτών. Οι κεντρικές τράπεζες μπορεί να αντιληφθούν κατ' αρχάς την αξία της συνεργασίας της τεχνητής νοημοσύνης με το ανθρώπινο προσωπικό για την αντιμετώπιση ορισμένων εκ των πολλών εργασιών που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, χωρίς όμως να αλλάξει το επίπεδο του προσωπικού. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι κεντρικές τράπεζες ενδέχεται να υιοθετήσουν τις καλύτερες δυνατές λύσεις και την εξοικονόμηση κόστους που προκύπτουν από την αντικατάσταση των υπαλλήλων με AI. Αυτό είναι κυρίως εφικτό με τη σημερινή τεχνολογία AI (Noy and Zhang 2023, Ilzetzki and Jain 2023.) Καθώς οι κανόνες είναι συγκεχυμένοι, οι στόχοι γίνονται ασαφείς, οι εξελίξεις σπανίζουν και το πεδίο δράσης είναι θολό, η Τεχνητή Νοημοσύνη αρχίζει να χάνει το πλεονέκτημά της. Έχει περιορισμένες πληροφορίες για να εκπαιδευτεί και οι σημαντικές αποφάσεις μπορεί να βασίζονται σε τομείς εκτός του συνόλου δεδομένων εκπαίδευσης της AI. Αυτό αφορά την ανάλυση οικονομικής δραστηριότητας υψηλότερου επιπέδου, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει οικονομολόγους διδακτορικού επιπέδου που συντάσσουν εκθέσεις και προβλέπουν τον κίνδυνο, τον πληθωρισμό και άλλες οικονομικές μεταβλητές - θέσεις εργασίας που απαιτούν ολοκληρωμένη κατανόηση δεδομένων, στατιστικής, προγραμματισμού και, κυρίως, των οικονομικών. Οι εν λόγω υπάλληλοι θα μπορούσαν να διατυπώνουν εισηγήσεις σχετικά με τις τυπικές αποφάσεις νομισματικής πολιτικής βάσει κάποιου κανόνα τύπου Taylor, τον μακροπροληπτικό συντονισμό της σύνθεσης και του ύψους των αποθεμάτων ρευστότητας και των κεφαλαιακών αποθεμάτων ή την ανάλυση των αναταράξεων στην αγορά. Ενώ το επίπεδο των δεξιοτήτων για τέτοιου είδους εργασίες είναι υψηλότερο από ό,τι για τις συνήθεις δραστηριότητες, η μακρά ιστορία επαναλαμβανόμενων ερευνών, σε συνδυασμό με τα τυποποιημένα πλαίσια ανάλυσης, αφήνει σημαντική έκταση για την εκπαίδευση της τεχνητής νοημοσύνης. Και το κρίσιμο είναι ότι η εργασία αυτή δεν περιλαμβάνει μεγάλη αφηρημένη ανάλυση. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί στο μέλλον να ξεπεράσει το ανθρώπινο προσωπικό σε τέτοιες δραστηριότητες και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων μπορεί να εκτιμήσουν τις ταχύτερες και ακριβέστερες αναφορές της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό συμβαίνει ήδη σε ραγδαίους ρυθμούς, όπως για παράδειγμα, με το ChatGPT και τις προβλέψεις μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Σε ακραίες περιπτώσεις, όπως η απόφαση για τον τρόπο αντίδρασης σε χρηματοπιστωτικές κρίσεις ή σε ραγδαία αύξηση του πληθωρισμού - γεγονότα που ο τυπικός κεντρικός τραπεζίτης μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο μία φορά κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του ζωής - οι ανθρώπινοι φορείς λήψης αποφάσεων έχουν το πλεονέκτημα, δεδομένου ότι μπορεί να πρέπει να θέσουν τους δικούς τους στόχους, ενώ τα γεγονότα είναι ουσιαστικά μοναδικά, οι πληροφορίες εξαιρετικά σπάνιες, οι συμβουλές των εμπειρογνωμόνων αντιφατικές και ο χώρος δράσης άγνωστος. Αυτός είναι ο μοναδικός τομέας όπου η τεχνητή νοημοσύνη μειονεκτεί και μπορεί να ξεπεράσει την ανθρώπινη αφηρημένη ανάλυση (Danielsson et al. 2022). Σε τέτοιες καταστάσεις, τα λάθη μπορεί να είναι καταστροφικά. Στη δεκαετία του 1980, η τεχνητή νοημοσύνη EURISKO χρησιμοποίησε ένα έξυπνο τέχνασμα για να νικήσει όλους τους ανθρώπινους αντιπάλους της σε ένα πολεμικό ναυτικό παιχνίδι, καθώς βύθισε τα πιο βραδυκίνητα πλοία της για να επιτύχει καλύτερη ευελιξία από τους ανθρώπινους ανταγωνιστές της. Και αυτό είναι το πρόβλημα με την τεχνητή νοημοσύνη. Πώς ξέρουμε ότι θα κάνει το σωστό; Οι άνθρωποι, εν προκειμένω οι ναύαρχοι δεν χρειάζεται να τους πούμε ότι δεν μπορούν να βυθίσουν τα πλοία τους, γιατί απλά το γνωρίζουν. Η μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να το μάθει. Αλλά ο κόσμος είναι πολύπλοκος και η δημιουργία κανόνων που να καλύπτουν κάθε ενδεχόμενο είναι αδύνατη. Η τεχνητή νοημοσύνη θα βρεθεί αντιμέτωπη με περιπτώσεις όπου θα λάβει κρίσιμες αποφάσεις που κανένας άνθρωπος δεν θα θεωρούσε αποδεκτές. Φυσικά, οι άνθρωποι που λαμβάνουν αποφάσεις κάνουν λάθη πιο συχνά από την τεχνητή νοημοσύνη. Αλλά, υπάρχουν κρίσιμες διαφορές. Άλλωστε, τα άτομα αυτά διαθέτουν εμπειρία και γνώσεις μιας ολόκληρης ζωής σε συναφείς τομείς, όπως η φιλοσοφία, η ιστορία, η πολιτική και η ηθική, γεγονός που τους επιτρέπει να αντιδρούν σε απρόβλεπτες καταστάσεις και να λαμβάνουν αποφάσεις που υπόκεινται σε πολιτικά και ηθικά πρότυπα, χωρίς να είναι απαραίτητο να τις διευκρινίσουν. Ενώ η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λαμβάνει καλύτερες αποφάσεις από έναν άνθρωπο τις περισσότερες φορές, ωστόσο για την ώρα διαθέτει μόνο μία εικόνα του κόσμου, ενώ κάθε άνθρωπος έχει τη δική του ατομική κοσμοθεωρία που βασίζεται σε προηγούμενες εμπειρίες. Οι ομαδικές αποφάσεις που λαμβάνονται από φορείς λήψης αποφάσεων με διαφορετικές απόψεις μπορούν να οδηγήσουν σε πιο ισχυρές αποφάσεις από ό,τι μια μεμονωμένη τεχνητή νοημοσύνη. Καμία τρέχουσα, ή οραματιζόμενη, τεχνολογία AI δεν μπορεί να λάβει τέτοιες ομαδικές συναινετικές αποφάσεις (Danielsson et al. 2020). Επιπλέον, πριν θέσουμε τους ανθρώπους επικεφαλής των πιο νευραλγικών τομέων, μπορούμε να τους ρωτήσουμε πώς θα έπαιρναν αποφάσεις σε υποθετικά σενάρια και, κυρίως, να τους ζητήσουμε να τις αιτιολογήσουν. Μπορούν να λογοδοτήσουν και να κληθούν να καταθέσουν σε επιτροπές της Γερουσίας. Αν τα κάνουν θάλασσα, μπορούν να απολυθούν, να τιμωρηθούν, να φυλακιστούν και να απολέσουν το κύρος τους. Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα από αυτά με την τεχνητή νοημοσύνη. Κανείς δεν ξέρει πώς αιτιολογεί ή αποφασίζει, ούτε μπορεί να εξηγήσει μόνη της τη λειτουργία της. Μπορείτε να ζητήσετε από τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης να λογοδοτήσει, αλλά εκείνη δεν πρόκειται να ενδιαφερθεί. Συμπέρασμα Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης αυξάνεται τόσο γρήγορα ώστε οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων κινδυνεύουν να πιαστούν απροετοίμαστοι και να βρεθούν αντιμέτωποι με τετελεσμένα γεγονότα. Η ChatGPT και η αυτόματη μάθηση που εποπτεύονται από την AI χρησιμοποιούνται ήδη από νέους κεντρικούς τραπεζίτες για την εργασιακή ασφάλειά τους. Οι κεντρικές τράπεζες κινδυνεύουν να αναγκαστούν να προσαρμοστούν στην ήδη χρησιμοποιούμενη τεχνητή νοημοσύνη, αντί να κατευθύνουν την υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης προτού αυτή διαδοθεί σε μεγάλο βαθμό. Ενώ κάποιος μπορεί να δηλώσει ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα χρησιμοποιηθεί ποτέ για ορισμένες εργασίες, η ιστορία δείχνει ότι η χρήση μιας τέτοιας τεχνολογίας μας πλησιάζει σταδιακά, και οι ανώτεροι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων μπορεί να είναι οι τελευταίοι που θα το μάθουν. Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να βοηθήσει σημαντικά τις κεντρικές τράπεζες, βοηθώντας τες στον αυξανόμενο αριθμό καθηκόντων που αντιμετωπίζουν, επιτρέποντάς τους να χρησιμοποιούν αποτελεσματικότερα τους περιορισμένους πόρους και να εκτελούν πιο αποτελεσματικά το έργο τους. Πρόκειται να αλλάξει τόσο τον κανονισμό λειτουργίας όσο και τις ανάγκες των εργαζομένων. Αν και οι περισσότεροι κεντρικοί τραπεζίτες μπορεί να μην γίνουν ειδικοί στην AI, είναι πιθανό να χρειαστεί να "μιλάνε" με την AI - να είναι εξοικειωμένοι με αυτήν - και να είναι σε θέση να δέχονται οδηγίες από τις μηχανές τεχνητής νοημοσύνης αλλά και να τις διαχειρίζονται. Οι πλέον υψηλόβαθμοι υπεύθυνοι για τις λήψης σημαντικών αποφάσεων πρέπει να εκτιμήσουν τον τρόπο με τον οποίο οι συμβουλές της AI διαφέρουν από αυτές που παράγονται από εξειδικευμένους επιστήμονες, και να διαμορφώσουν τόσο τις πολιτικές ανθρώπινου δυναμικού τους όσοσ και την οργανωτική δομή τους προκειμένου να επιτρέπουν την αποτελεσματικότερη χρήση της AI χωρίς να απειλείται η λειτουργία του οργανισμού. * Ο Jon Danielsson είναι Director, Systemic Risk Centre London School Of Economics And Political Science (Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Λονδίνου)

Υπερανθεκτικά μικρόβια ανακαλύφθηκαν στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο της Σαντορίνης

Tα στρώματα κάτω από τον πυθμένα του ηφαιστειακού συμπλέγματος Σαντορίνης-Κολούμπο αποτελούν έναν μικροβιακό παράδεισο

Βαθυμετρικοί χάρτες της καλντέρας της Σαντορίνης και του ηφαιστείου Κολούμπου που δείχνουν τις ακριβείς θέσεις των δειγμάτων που συλλέχθηκαν για μικροβιολογικές αναλύσεις – Φωτ.: SANTORY Yπάρχει ζωή στα βαθύτερα στρώματα ενός ενεργού υποθαλάσσιου ηφαιστείου; Και αν ναι, πόσο πολύπλοκη μπορεί να είναι; Ένα ιδανικό μοντέλο για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων ερευνητικών ερωτημάτων αποτελεί το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης-Κολούμπου. Εκεί εντοπίστηκαν μικρόβια σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες ανοίγοντας προοπτικές ακόμα και στην κατανόηση πιθανών μορφών ζωής σε άλλους πλανήτες. Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια που χαρακτηρίζονται από την παρουσία υδροθερμικών πεδίων, συγκαταλέγονται στα πιο ενδιαφέροντα για την πραγματοποίηση μελετών σχετικών με τα όρια της ζωής στη Γη. Δεδομένου ότι οι θερμοκρασίες στα βαθύτερα στρώματα ενός υποθαλάσσιου ηφαιστείου αυξάνονται σημαντικά σε σχέση με την επιφάνεια αναρωτιόμαστε κατά πόσο είναι εφικτή η ύπαρξη μικροoργανισμών σε τόσο υψηλές θερμοκρασίες. Απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δόθηκε με πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Frontiers in Microbiology», παρουσιάζονται για πρώτη φορά στοιχεία για τους μικροοργανισμούς που ζουν στα βαθύτερα στρώματα κάτω από τον πυθμένα του ηφαιστειακού συμπλέγματος Σαντορίνης-Κολούμπου. Ο Κολούμπος είναι ένα υποθαλάσσιο ενεργό ηφαίστειο σε απόσταση εξίμισι χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Σαντορίνης. Στην έρευνα συμμετείχαν επίσης επιστήμονες από το ερευνητικό κέντρο «GEOMAR Helmholtz Centre for Ocean Research Kiel» της Γερμανίας, το Πανεπιστήμιο της Οτάβας στον Καναδά και το Πανεπιστήμιο του Κιέλου στη Γερμανία. Στο πλαίσιο της αποστολής POS510 της GEOMAR που πραγματοποιήθηκε στην καλντέρα της Σαντορίνης και στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο το 2017 με το ερευνητικό πλοίο Poseidon, συλλέχθηκε για πρώτη φορά μικροβιακό υλικό σε βάθος μέχρι και τρία μέτρα κάτω από τον πυθμένα του ηφαιστειακού συμπλέγματος με τη χρήση ειδικών δειγματοληπτών. Τα δείγματα μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο Περιβαλλοντικής Μικροβιολογίας του ΕΛΚΕΘΕ στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις της ποικιλότητας των μικροοργανισμών με τεχνολογίες αλληλούχησης νέας γενιάς που διαθέτει το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών Κατά την ανάλυση, οι ερευνητές εντόπισαν πάνω από 10.000 διαφορετικά μικροβιακά είδη και η ποικιλότητα των μικροοργανισμών παρέμενε υψηλή ακόμα και τρία μέτρα κάτω από την επιφάνεια του πυθμένα. Είναι αξιοσημείωτο ότι εντοπίστηκαν γύρω στα 60 διαφορετικά μικροβιακά είδη σε δείγμα βάθους 1,7 μέτρων, όπου η θερμοκρασία προσέγγιζε τους 99oC. Οι ακραιόφιλοι μικροοργανισμοί μπορεί να αγαπούν ή να ανέχονται ακραίες συνθήκες, όπως είναι αυτές που επικρατούν στο ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπος και να αναπτύσσουν μηχανισμούς που τους προσδίδουν ανθεκτικότητα σε ένα μεγάλο εύρος στρεσογόνων παραγόντων. «Με την έρευνα που πραγματοποιούμε εντατικά στην περιοχή από το 2011, έχουμε αποκαλύψει μια εντυπωσιακή μικροβιακή ποικιλότητα και έχουμε καταγράψει έναν εντυπωσιακό αριθμό γονιδίων και μικροοργανισμών που συνδέονται με τη γεωλογία του ηφαιστειακού συμπλέγματος. Τα συγκεκριμένα περιβάλλοντα είναι ιδιαίτερα σημαντικά από μικροβιολογικής άποψης, καθώς ανοίγουν προοπτικές στον τομέα της βιοτεχνολογίας, αλλά και στην κατανόηση πιθανών μορφών ζωής σε άλλους πλανήτες. Παρόλα αυτά, για πρώτη φορά εξερευνήσαμε και τους μικροοργανισμούς του υποστρώματος, δηλαδή αυτούς που ζουν κάτω από τον πυθμένα. Η ποικιλότητα που αποκαλύφθηκε είναι εντυπωσιακή ακόμα και στα βαθύτερα στρώματα, κάτι το οποίο δεν περιμέναμε λόγω των ιδιαίτερα ακραίων συνθηκών που επικρατούν», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επιστημονική υπεύθυνη του έργου και ερευνήτρια του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του ΕΛΚΕΘΕ, Παρασκευή Πολυμενάκου. Η ερευνητική ομάδα προχώρησε και ένα βήμα παραπέρα, καθώς κατάφερε και απομόνωσε μικροοργανισμό από το ηφαίστειο Κολούμπος που ζει και αναπτύσσεται στους 99oC. Ο συγκεκριμένος υπερθερμόφιλος μικροοργανισμός, η ανάλυση του οποίου έδειξε ότι ανήκει στο γένος Bacillus, απομονώθηκε από δείγμα της αποστολής POS510 και αναπτυσσόταν ταχύτατα σε θερμοκρασίες από 45 έως και 99oC. Η απομόνωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της μεταπτυχιακής διατριβής της Ελευθερίας Ζάκα στο ΕΛΚΕΘΕ. Οι ερευνητές θα προχωρήσουν σε ανάλυση του πλήρους γονιδιώματος του συγκεκριμένου βακτηρίου, ενώ θα πραγματοποιήσουν και πειράματα για να εντοπίσουν τις μέγιστες θερμοκρασίες στις οποίες μπορεί να αναπτύσσεται και να επιβιώνει. Η υψηλή ποικιλότητα που εντοπίστηκε στα δείγματα της αποστολής καταδεικνύει ότι τα στρώματα κάτω από τον πυθμένα (υποεπιφανειακά) του ηφαιστειακού συμπλέγματος Σαντορίνης-Κολούμπο αποτελούν έναν μικροβιακό παράδεισο. Ένα επιπλέον ερώτημα που προκύπτει είναι τι συμβαίνει στα ακόμα βαθύτερα στρώματα, μέχρι και 700 μέτρα κάτω από τον πυθμένα. Εκεί, στο πλαίσιο πρόσφατης διεθνούς ωκεανογραφικής αποστολής του International Ocean Discovery Programme (IODP), της μεγαλύτερης στον ελλαδικό χώρο που διεξήγε υποθαλάσσιες ερευνητικές γεωτρήσεις, συλλέχθηκε πολύτιμο υλικό που αναλύεται για την παρουσία μικροοργανισμών αυτή την περίοδο. Η υποψήφια διδάκτορας του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, Βασιλική Παπαδημητρίου, έχει απομονώσει μέχρι στιγμής υψηλής ποιότητας γενετικό υλικό από δείγμα βάθους 575 μέτρων κάτω από τον πυθμένα και μέσα στο καλοκαίρι θα πραγματοποιηθεί μεταγονιδιωματική ανάλυση του υλικού αυτού, «ώστε να φέρουμε στο φως τα είδη των μικροοργανισμών που ζούσαν καθώς και τι μηχανισμούς διέθεταν, μερικά εκατομμύρια χρόνια πριν», όπως επισημαίνει η κ. Πολυμενάκου. Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, Εύη Νομικού, η οποία ηγείται της ερευνητικής ομάδας του SANTORY που μελετάει το ηφαίστειο εντατικά από το 2006, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «τα υποθαλάσσια ηφαίστεια μικρού βάθους, όπως ο Κολούμπος, έχουν πολύπλοκη γεωλογία και η έρευνα των υδροθερμικών τους συστημάτων είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Αυτά τα ρηχά υποθαλάσσια, υψηλής ενέργειας, υδροθερμικά συστήματα συνδέονται με σημαντική και δυνητικά επικίνδυνη ηφαιστειακή δραστηριότητα, αλλά αποτελούν και μια μικροβιακή όαση φιλοξενώντας υπερανθεκτικούς μικροοργανισμούς υψηλής ποικιλότητας με έντονο βιοτεχνολογικό ενδιαφέρον». Η κ. Νομικού προσθέτει ότι «για πρώτη φορά στη Μεσόγειο δημιουργήθηκε το ρηχό υποθαλάσσιο ηφαιστειακό παρατηρητήριο SANTORY στον κρατήρα του Κολούμπο με χρηματοδότηση από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας, αλλά και με τη συμβολή και την οικονομική στήριξη του δήμου Θήρας. Ο Κολούμπος αποτελεί ένα πρότυπο εξωγήινου ωκεανού και έχει μελετηθεί και από την NASA το 2019. Είναι ένα φυσικό εργαστήριο με διεπιστημονικό χαρακτήρα, ενώ η παρακολούθησή του είναι αναγκαία για την κατανόηση της επικινδυνότητάς του».

Βιώνουν το πέρασμα του χρόνου τα φωτόνια;

Στη θεωρία της σχετικότητας, τα κινούμενα ρολόγια χτυπούν πιο αργά σε σχέση με τα ακίνητα. Και το φαινόμενο αυτό εντείνεται καθώς πλησιάζουν την ταχύτητα του φωτός. Όμως τι συμβαίνει με τα φωτόνια που κινούνται με την ταχύτητα του φωτός; ‘Αισθάνονται’ το πέρασμα του χρόνου; Στο βίντεο που ακολουθεί ο Dr. Don Lincoln από το Fermilab παρουσιάζει όλα όσα γνωρίζουμε σχετικά με αυτή την ενδιαφέρουσα ερώτηση:

Οι Κινέζοι σκάβουν μια τρύπα βάθους άνω των 10.000 μέτρων

Οι Κινέζοι επιστήμονες άρχισαν να σκάβουν μια τρύπα σε βάθος άνω των 10.000 μέτρων, με σκοπό την επιστημονική εξερεύνηση του εσωτερικού του πλανήτη μας. Η τρύπα θα διαπεράσει περισσότερα από 10 στρώματα του φλοιού της Γης, ορισμένα από τα οποία διαθέτουν πετρώματα που χρονολογούνται πριν από περίπου 145 εκατομμύρια χρόνια. Η βαθύτερη τρύπα που άνοιξαν μέχρι σήμερα οι άνθρωποι στη Γη οφείλεται στη ρωσική γεώτρηση στη χερσόνησο Κόλα, η οποία έφτασε σε βάθος 12.262 μέτρων το 1989, μετά από 20 χρόνια γεωτρήσεων. Η γεώτρηση είχε διάμετρο 23 εκατοστά και το 1989 είχε φτάσει σε βάθος 12.262 μέτρων. Η γεώτρηση σταμάτησε το 1992, όταν τα τρυπάνια συνάντησαν υψηλότερες από τις αναμενόμενες θερμοκρασίες (180 °C αντί για 100 °C), και το εγχείρημα εγκαταλείφτηκε οριστικά το 1995. H εγκατάσταση της γεώτρησης σε βάθος άνω των 10.000 μέτρων για επιστημονική εξερεύνηση στην περιοχή Xinjiang Uygur της βορειοδυτικής Κίνας. Η γεώτρηση ξεκίνησε την περασμένη Τρίτη στη λεκάνη Ταρίμ στην περιοχή Σιντζιάνγκ της βορειοδυτικής Κίνας. Νωρίτερα το ίδιο πρωί, η Κίνα έστειλε τον πρώτο της πολίτη αστροναύτη στο διάστημα από την έρημο Γκόμπι. «Η κατασκευαστική δυσκολία του έργου της γεώτρησης μπορεί να συγκριθεί με ένα μεγάλο φορτηγό που κινείται πάνω σε δύο λεπτά ατσάλινα καλώδια», δήλωσε στο Xinhua ο Σουν Τζινσένγκ, επιστήμονας της Κινεζικής Ακαδημίας Μηχανικής. Το έργο θα παράσχει δεδομένα για την εσωτερική δομή της Γης, ενώ παράλληλα θα δοκιμάσει τεχνολογίες βαθιάς υπόγειας γεώτρησης. Η γεώτρηση αναμένεται να διαρκέσει 457 ημέρες. Παράλληλα, οι εργασίες αυτές μπορούν να εντοπίσουν ενεργειακούς πόρους και να βοηθήσουν στην εκτίμηση των κινδύνων περιβαλλοντικών καταστροφών, όπως οι σεισμοί και οι εκρήξεις ηφαιστείων. πηγή: https://www.gazzetta.gr/plus/2227571/giati-oi-kinezoi-skaboyn-mia-trypa-bathoys-10000-metron-vid – https://www.newsbomb.gr/bombplus/fun/story/1047426/h-megalyteri-trypa-toy-planiti-giati-oi-rosoi-eskapsan-12-262-metra-kato-apo-ti-gi –

Ο μηχανικός που μάς έσωσε από τον καύσωνα

Το 1998 ο Νεοϋρκέζος μηχανικός Γουίλις Κάριερ ανακηρύχθηκε ως ένας από τους εκατό πιο επιδραστικούς ανθρώπους του 20ου αιώνα. Ο σύγχρονος κόσμος θα τον ευγνωμονεί ως τον πατέρα του κλιματισμού. Ανέκαθεν η υγρασία στην ευρύτερη Νέα Υόρκη ήταν ανυπόφορη. Όποιος έχει τύχει να τη νιώσει στο πετσί του, καταλαβαίνει. Ισχύει μέχρι σήμερα, απλώς η τεχνολογία έχει φροντίσει για την καταπολέμησή της. Ας είναι καλά, φυσικά, ο Γουίλις Κάριερ, ο οποίος το 1902 μπήκε απότομα στη ζωή των Αμερικανών, ως ένας 25χρονος άσημος μηχανικός, και σήμερα φέρει τον τίτλο του «ήρωα πολέμου». Του πολέμου κατά της αφόρητης ζέστης. Ανάλογης με αυτήν που ζούμε τις τελευταίες ημέρες στη χώρα μας. Διότι είναι -και όχι άδικα- ο πατέρας του κλιματισμού παγκοσμίως. Η δύσκολη αποστολή του Κάριερ Ο Κάριερ, ως απόφοιτος του Πανεπιστημίου Κορνέλ, συνεργαζόταν ως υπάλληλος με την εταιρία Buffalo Forge και το 1902 ανέλαβε μια νέα και περίπλοκη αποστολή: την ψύξη του αέρα συνδυαστικά με τη ρύθμιση της υγρασίας στον χώρο. Ο γηγενής μηχανικός είχε ήδη μια τεράστια και άκρως κερδοφόρα επιτυχία στο ενεργητικό του με πηνία θέρμανσης. Άρα διέθετε ένα κομμάτι της τεχνογνωσίας. Μέχρι τότε όμως όσοι προγενέστεροί του, μυαλά εξίσου σημαντικά για την εποχή, είχαν επιχειρήσει να επηρεάσουν το μέλλον με μια τέτοια καινοτομία είχαν τρυπήσει το απόλυτο κενό. Τα μελάνια στέγνωναν, τα χρήματα χάνονταν Το πρόβλημα είχε παρουσιαστεί όταν η εκδοτική Sackett-Wilhelms Lithographing and Publishing, με έδρα το Μπρούκλιν, ήταν αδύνατο να προχωρήσει όπως έπρεπε τις παραγγελίες της. Η ζέστη αφενός αλλοίωνε τις διαστάσεις του χαρτιού αφετέρου δεν επέτρεπε στα μελάνια να στεγνώνουν. Τα χρώματα έτρεχαν, το αποτέλεσμα της δουλειάς δεν ήταν το επιθυμητό και η ζημιά στα ταμεία μεγάλωνε. Αναπόφευκτα οι ιδιοκτήτες ήταν έξαλλοι. Η Buffalo Forge, που πληρωνόταν γι’ αυτό, όφειλε να βρει την κατάλληλη λύση και ο Κάριερ να τη βγάλει ασπροπρόσωπη για άλλη μια φορά. Οι εβδομάδες περνούσαν δίχως πρόοδο και ο νεαρός μηχανικός είχε για καιρό χάσει τον ύπνο του. Ακόμη κι αν παραδιδόταν κουρασμένος στο κρεβάτι του, ξυπνούσε με την ίδια εφιαλτική σκέψη. Η έμμονη ιδέα τού ταλαιπωρούσε το μυαλό, δεν του επέτρεπε να ησυχάσει. Κάτι τού έλειπε από την εξίσωση Ένα ομιχλώδες απόγευμα στον σταθμό Βαδίζοντας σκεπτικός στην αποβάθρα ενός σιδηροδρομικού σταθμού ενόσω περίμενε το επόμενο τρένο, χρειάστηκε απλώς να αισθανθεί το υγρό στοιχείο της ατμόσφαιρας. Η ομίχλη ήταν παχιά εκείνο το απόγευμα και ξαφνικά ο Κάριερ κατάλαβε ότι ακριβώς εκεί κρυβόταν η απάντηση στο φλέγον ζήτημα. Σε λίγο ο συρμός θα εμφανιζόταν για την επιβίβαση και την επιστροφή στο σπίτι, αλλά ο ίδιος είχε κιόλας περάσει από το σκοτεινό τούνελ βρίσκοντας τη διέξοδο που έψαχνε επί μήνες. Άλλος στη θέση του θα είχε, πιθανόν, εγκαταλείψει. Ο ίδιος όχι. Ήταν δαιμόνιο πνεύμα από μικρός. Μαθηματικά με φρούτα, πτυχίο με υποτροφία Παρόλο που αρχικά δυσκολευόταν στις μαθηματικές πράξεις με κλάσματα, ανέπτυξε υψηλή αντίληψη των πραγμάτων και γρήγορα προόδευσε. Τη μητέρα του, Ελίζαμπεθ, την ευγνωμονούσε γι’ αυτό, αφού ήταν εκείνη που του έδωσε να καταλάβει τις αριθμητικές έννοιες με παραδείγματα της καθημερινότητας. Συνήθως χρησιμοποιούσε φρούτα ή άλλα υλικά του νοικοκυριού. Ήταν τόσο επίμονος ο Κάριερ που, μολονότι μεγάλωσε στο φτωχικό χωριό Άνγκολα του Μπάφαλο και χρειάστηκε να διακόψει τη φοίτησή του στο λύκειο από τη μία για να βοηθήσει στην οικογενειακή φάρμα και από την άλλη για να παραδίδει μαθήματα σε άλλα παιδιά συνεισφέροντας στο κοινό ταμείο, κατάφερε να εξασφαλίσει θέση στο κολέγιο με υποτροφία! Έλαβε μάλιστα, το πτυχίο του μηχανολόγου μηχανικού χωρίς πολύ κόπο ή χρονοτριβή, βγάζοντας ασπροπρόσωπους όσους τον πρότειναν. Είχε ήδη προσπαθήσει να στήσει μια δική του επιχείρηση με πλυντήρια, προτού εν τέλει αποδεχθεί την πρόταση της Buffalo Forge για μόνιμη συνεργασία έναντι 10 δολαρίων εβδομαδιαίως. Η ιδέα του Κάριερ Αυτή ήταν η αμοιβή του ενόσω πάσχιζε να λύσει το μείζον πρόβλημα της Sackett-Wilhelms. Τι εν τέλει σκαρφίστηκε ο Κάριερ; Να παρουσιάσει με χαρτί και μολύβι την πρώτη μονάδα κλιματισμού μέσω της κυκλοφορίας του νερού διά των ίδιων σπιράλ που είχε ο ίδιος σχεδιάσει για τη θέρμανση. Ακολούθως ρύθμισε τη θερμοκρασία χάρη στον ρυθμό ροής του αέρα. Επί της ουσίας αντέστρεψε τη διαδικασία που είχε ανακαλύψει νωρίτερα, στέλνοντας αέρα μέσω ψυχρών σπειρών για να ισορροπεί την υγρασία στον χώρο. Παρουσιαζόταν σίγουρος πως η ποσότητα του υδρατμού που περιέχει ο ατμός εξαρτάται από τη θερμοκρασία, άρα αν παρενέβαινε ο ψεκασμός νερού ήταν εφικτό να ελεγχθεί η ποσότητά τους στον αέρα. Όπως κάθε νέα εφεύρεση, πόσο μάλλον μια τόσο πολύπλοκη, απαιτεί χρόνο βελτίωσης και δοκιμές επί δοκιμών που την τελειοποιούν. Του πήρε άλλα τέσσερα χρόνια (1906) προτού ο Αμερικανός μηχανικός φτάσει στον προορισμό του. Φυσικά ανταμείφθηκε με διαδοχικές προαγωγές στο τμήμα του, αλλά κυρίως έλαβε την άδεια να ιδρύσει την Carrier Air Conditioning ως θυγατρική της Buffalo Forge: επρόκειτο για μια εταιρία με αποκλειστικό αντικείμενο την παραγωγή ανάλογων συσκευών. Από αυτόφωτος έγινε αυτόνομος Τότε ήταν που ο Κάριερ αντιλήφθηκε τον θησαυρό που είχε στα χέρια του. Παρέα με άλλους έξι συνεργάτες του δημιούργησε τη δική του επιχείρηση κι άμεσα ανέπτυξε πελατολόγιο με δεκάδες παραγγελίες. Σταδιακά το μοντέλο του εξελίχθηκε μέσα από τις διάφορες διορθώσεις και το 1911 λάνσαρε την οριστική πατέντα (Rational Psychometric Formulae), η οποία μέχρι σήμερα αποτελεί τη βάση του μοντέρνου air condition. Η ανάγκη των ΗΠΑ για μαζική παραγωγή έφερε τρία εργοστάσια στην ιδιοκτησία της εταιρίας και παρά την οικονομική ύφεση, απόρροια του μεγάλου «κραχ» στις ΗΠΑ (1929), ο πανούργος μηχανικός κατάφερε με λογικές κινήσεις και σωστές συμμαχίες ουσίας να διατηρήσει την ισχύ του στην αγορά. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η Carrier Engineering Company ν’ αντέξει τις πιέσεις και εκ των υστέρων να κλείσει συμφωνίες για τοποθέτηση κλιματιστικών σε πλοία, τρένα, αλλά και στον Λευκό Οίκο. Ο Κάριερ απεβίωσε τον Οκτώβριο του 1950, σε ηλικία 73 ετών, έχοντας αφήσει παρακαταθήκη περισσότερες από ογδόντα πατέντες. Κυρίως όμως παρέδωσε το «οξυγόνο ψυχρού αέρα» για να επιβιώνουμε, ύστερα από 121 χρόνια, εν μέσω καύσωνα σε κλειστούς χώρους. Γιάννης Ζωιτός – https://www.tovima.gr/2023/07/18/science/gouilis-karier-o-mixanikos-pou-mas-esose-apo-ton-kaysona/

Το CERN αυστηροποιεί τις κυρώσεις του κατά της Ρωσίας

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών (CERN) που διαθέτει τον μεγαλύτερο επιταχυντή σωματιδίων στον κόσμο, αυστηροποίησε σήμερα τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας σε απάντηση στη στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία. Στις 8 Μαρτίου, τα 23 κράτη μέλη του CERN ανέστειλαν «μέχρι νεωτέρας» το καθεστώς παρατηρητή της Ρωσίας για τον επιταχυντή σωματιδίων LHC (Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων), ένας τεράστιος δακτύλιος μήκους 27 χιλιομέτρων θαμμένος υπόγεια στα γαλλο-ελβετικά σύνορα. Στο τέλος του σημερινού Διοικητικού Συμβουλίου, ο Οργανισμός ανακοίνωσε νέα δέσμη μέτρων και «καταδίκασε έντονα τις δηλώσεις ορισμένων ρωσικών ινστιτούτων που υποστήριξαν την παράνομη εισβολή στην Ουκρανία», σύμφωνα με ανακοίνωση. Μεταξύ αυτών των κυρώσεων, περιλαμβάνονται η αναστολή της συμμετοχής επιστημόνων του CERN σε «όλες τις επιστημονικές επιτροπές ινστιτούτων που βρίσκονται στη Ρωσική Ομοσπονδία και τη Δημοκρατία της Λευκορωσίας και αντίστροφα». Επίσης αναστέλλονται ή ακυρώνονται «όλες οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται από κοινού από το CERN» και τα ίδια ινστιτούτα. Το ίδιο ισχύει για τις σχέσεις με το Κοινό Ινστιτούτο Πυρηνικής Έρευνας (JINR), που βρίσκεται στη Ντουμπνά στην Ρωσία, που κατείχε καθεστώς παρατηρητή στο CERN και αντίστροφα. Νέα συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου έχει προγραμματιστεί για τον Ιούνιο για να γίνει νέα εκτίμηση και απολογισμός. «Η επίθεση που διαπράχθηκε κατά της Ουκρανίας με προμελετημένο τρόπο και ελλείψει πρόκλησης προκάλεσε πολλές ανθρώπινες απώλειες και προκάλεσε ανθρωπιστική κρίση», τονίζει ο CERN. Ο οποίος επιθυμεί να «δείξει την αλληλεγγύη του στον ουκρανικό λαό και τη δέσμευσή του στην επιστήμη στην υπηρεσία της ειρήνης», μια θεμελιώδη αξία που υπερασπίζεται ο Οργανισμός που ιδρύθηκε το 1954.

Ματαιώθηκε η ευρω-ρωσική αποστολή στον Άρη

Το ευρωπαϊκό τροχοφόρο ρομπότ «Rosalind Franklin» επρόκειτο να εκτοξευτεί φέτος με ρωσικό πύραυλο.

Η ευρωπαϊκή διαστημική υπηρεσία ESA ανέστειλε και επίσημα την Πέμπτη την ευρω-ρωσική αποστολή Exomars που προγραμματιζόταν να εκτοξευτεί φέτος για τον Άρη. Το Συμβούλιο της ESA συνεδρίασε στο Παρίσι στις 16-17 Μαρτίου για να αξιολογήσει την κατάσταση που έχει προκύψει στις σχέσεις Ευρώπης-Ρωσίας λόγω της εισβολής στην Ουκρανία. «Ως διακυβερνητικός οργανισμός με εντολή να αναπτύξουμε και να υλοποιήσουμε διαστημικά προγράμματα με πλήρη σεβασμό τις ευρωπαϊκές αξίες, εκφράζουμε τη βαθιά λύπη μας για τις ανθρώπινες απώλειες και τις τραγικές συνέπειες της επιθετικότητας προς την Ουκρανία» ανέφερε σε ανακοίνωσή του. Ο επικεφαλής της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας Roscosmos, Ντιμίτρι Ρογκόζιν, σχολίασε την ανακοίνωση στο telegram, λέγοντας ότι η δουλειά χιλιάδων επιστημόνων διαγράφηκε από μια κόλλα χαρτί με την υπογραφή ενός ευρωπαίου γραφειοκράτη και δήλωσε ότι η Ρωσία θα πραγματοποιήσει μόνη της την ερευνητική αποστολή στον Άρη.

Η ESA, η οποία ιδρύθηκε το 1975 και έχει 22 κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, αναφέρει ότι «ευθυγραμμίζεται πλήρως με τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από τα κράτη-μέλη της». Αποφάσισε ομόφωνα ότι είναι αδύνατο να συνεχιστεί η συνεργασία με τη ρωσική διαστημική υπηρεσία Roscosmos για αποστολή ExoMars, η οποία προέβλεπε την εκτόξευση του ευρωπαϊκού τροχοφόρου ρομπότ «Rosalind Franklin» με ρωσικό πύραυλο και πλατφόρμα προσεδάφισης. Παράλληλα δόθηκε εντολή στον γενικό διευθυντή της ESA να πραγματοποιήσει μια γρήγορη έρευνα για να εξετάσει τις καλύτερες δυνατές εναλλακτικές επιλογές προκειμένου να προχωρήσει η αποστολή του ρομπότ. Μετά την απόφαση της Roscosmos να διακόψει τις εκτοξεύσεις ρωσικών πυραύλων Soyuz από το ευρωπαϊκό διαστημικό κέντρο στη Γαλλική Γουιάνα, η ESA θα αναζητήσει εναλλακτικές λύσεις εκτόξευσης για τις προγραμματισμένες διαστημικές αποστολές Galileo M10, Galileo M1, Euclid και EarthCare. Η ESA διαβεβαίωσε πάντως ότι η συνεργασία με τη Ρωσία στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό συνεχίζεται για λόγους ασφάλειας της λειτουργίας του και του πολυεθνικού πληρώματος. Sade – Why can’t we live Together? Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ – https://www.in.gr/2022/03/17/b-science/space/exomars-thyma-tou-polemou-stin-oukrania-eyro-rosiki-apostoli-ston-ari/ Sade – Why can’t we live Together?

Τρεις Ρώσοι κοσμοναύτες στον Διαστημικό Σταθμό με τα χρώματα της Ουκρανίας

Οι κοσμοναύτες Oleg Artemyev, Denis Matveev και Sergey Korsakov έφτασαν στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό με το διαστημόπλοιο Soyuz στις 18 Μαρτίου 2022. Οι τρεις κοσμοναύτες φορούσαν στολές πτήσης σε χρώμα κίτρινο (έντονο) και μπλε, στα χρώματα της σημαίας της Ουκρανίας. Μια επιλογή που προκάλεσε απορίες. Πάντως κανένας από τους τρεις νεοαφιχθέντες κοσμοναύτες δεν κατάγεται από την Ουκρανία: ο Artemyev γεννήθηκε στη σημερινή Λετονία, ο Matveev στην Αγία Πετρούπολη και ο Korsakov στο σημερινό Κιργιστάν. Ο Artemyev, ο διοικητής του Σογιούζ, ρωτήθηκε για τα χρώματα των στολών, και απάντησε (στα ρωσικά) ότι υπήρχε πλεόνασμα κίτρινου υφάσματος στις αποθήκες ! H διαστημική υπηρεσία της Ρωσίας Roscosmos αρνήθηκε ότι οι κοσμοναύτες έδειχναν υποστήριξη στην Ουκρανία, αναφέροντας στο Telegram ότι: Μερικές φορές το κίτρινο είναι απλά κίτρινο. Οι στολές πτήσης του νέου πληρώματος έχουν τα χρώματα του Πολυτεχνείου Bauman στη Μόσχα, από το οποίο αποφοίτησαν και οι τρεις κοσμοναύτες. Είναι τρελό να βλέπεις την ουκρανική σημαία παντού. H επιστήμη πιο δυνατή από τον πόλεμο;

Τι τρώει το σύμπαν;

Όταν κανείς βλέπει τον τίτλο ενός βιβλίου να θέτει το ερώτημα ‘τι τρώει το σύμπαν;’ το μυαλό του ίσως πάει στην ταινία The Neverending Story (ή στην ομώνυμη νουβέλα στην οποία βασίστηκε η ταινία), όπου η χώρα της Φαντασίας καταβροχθίζεται απο την καταστροφική μανία του Τίποτα. Όμως όταν συνειδητοποιήσει ότι ο συγγραφέας είναι o γνωστός φυσικός Paul Davis, τότε αρχίζει να αναρωτιέται μήπως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί (ή συμβαίνει ήδη) και στo πραγματικό σύμπαν.

H μελέτη της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου που αποτελεί έναν θησαυρό πληροφοριών για το σύμπαν μας αποκάλυψε και κάποια άλυτα προς το παρόν μυστήρια, όπως μια μεγάλη περιοχή του ουρανού που φαίνεται πολύ πιο ψυχρή, απ’ όσο θα έπρεπε. Βρίσκεται στον αστερισμό του Ηριδανού στο νότιο ημισφαίριο, έχει πλάτος περίπου 5 μοιρών (όσο δέκα πανσέληνοι) και είναι οκτώ φορές ψυχρότερη από την μέση διαφορά θερμοκρασίας στην κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου. Αναφέρεται ως ψυχρή κηλίδα και γίνονται διάφορες εικασίες ώστε να εξηγηθεί η προέλευσή της. Μια ιδέα που κυκλοφορεί από την δεκαεςτία του 1970 είναι ότι το σύμπαν μας μπορεί να τρώει τον εαυτό του από τα μέσα προς τα έξω! Αυτό θα μπρούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή, εξαιτίας ενός γενικότερου χαρακτηριστικού των κβαντικών συστημάτων. Η ιστορία του σύμπαντος που καταβροχθίζει τον εαυτό του εκτυλίσσεται περίπου ως εξής. Όταν ένα άτομο διεγείρεται, δηλαδή βρίσκεται σε διεγερμένη στάθμη ενέργειας, τότε θα αποδιεγερθεί σε χαμηλότερη στάθμη, εκπέμποντας ένα φωτόνιο. Όμως ότι συμβαίνει στα άτομα, συμβαίνει επίσης και στο κβαντικό κενό. Αν, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι επιστήμονες, η σκοτεινή ενέργεια έχει κβαντική προέλευση (δηλαδή, είναι η ενέργεια του κβαντικού κενού), τότε όπως και τα άτομα, ίσως υπάρχουν πολλές δυνατές τιμές ή στάθμες στην ενέργεια του κενού. Το σύμπαν μας τυχαίνει να βρίσκεται σε μια από αυτές τις ενεργειακές στάθμες του κενού, αλλά ίσως όχι στη χαμηλότερη. Η ανησυχία είναι ότι μια διεγερμένη κατάσταση του κβαντικού κενού δεν θα ήταν εντελώς σταθερή. Θα υπήρχε πάντα ο κίνδυνος να μεταβεί σε μια κατάσταση χαμηλότερης ενέργειας – το κενό θα μπρούσε να ‘διασπαστεί’ – απελευθερώνοντας έτσι μια εκπληκτική ποσότητα ενέργειας. Αν αυτό συνέβαινε οπουδήποτε στο σύμπαν, οι συνέπειες θα ήταν αποκαλυψιακές. Μια μικροσκοπική φυσαλίδα του νέου, χαμηλότερης ενέργειας κενού θα εξαπλωθεί σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός, με την εκλυόμενη ενέργεια να συγκεντρώνεται στο τοίχωμα της φυσαλίδας. Καθώς αυτό το όριο θα επεκτεινόταν, θα κατέστρεφε τα πάντα στο πέρασμά του. Μπορεί να μην υπάρχει προειδοποίηση: ίσως μάθουμε ότι το σύμπαν μας καταστρέφεται μόνο όταν το τείχος θα έφτανε και θα εξολόθρευσε και εμάς και οτιδήποτε άλλο – πιο γρήγορα από την ταχύτητα της σκέψης.

Υπάρχει μια απόκοσμη παραλλαγή σ’ αυτό το σενάριο. Η διαστελλόμενη φυσαλίδα μπορεί να μην περιέχει κβαντικό κενό χαμηλότερης ενέργειας, αλλά το απόλυτο τίποτα. Θα μπορούσε να είναι μια τρύπα στον χώρο, όχι μια μαύρη τρύπα, αλλά μια φυσαλίδα μη χώρου, που διαστέλλεται ανεξέλεγκτα, σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά της και τελικά καταβροχθίζει ολόκληρο το σύμπαν, αφήνοντας μόνο το τίποτα: τον χώρο καταβροχθισμένο ολοκληρωτικά από τον μη-χώρο (spacelessness). Η βασική ιδέα της εξαφάνισης του χώρου χωρίς προειδοποίηση με αυτόν τον ανησυχητικό τρόπο προτάθηκε για πρώτη φορά το 1982 από τον θεωρητικό φυσικό Edward Witten από το Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών στο Πρίνστον (όπου εργαζόταν ο Αϊνστάιν), με βάση την θεωρία χορδών. Το περιέγραψε ως εξής: «Μια τρύπα σχηματίζεται αυθόρμητα στον χώρο και επεκτείνεται γρήγορα στο άπειρο, ωθώντας στο άπειρο οτιδήποτε μπορεί να συναντήσει.» Δείτε τον χώρο σαν ένα ελβετικό τυρί. Τώρα φανταστείτε ότι οι τρύπες στην δομή του τυριού μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο μέχρι να εξαφανιστεί εντελώς το τυρί. Μήπως η μυστηριώδης ψυχρή κηλίδα του Ηριδανού είναι ένα είδος γιγάντιου φινιστρινιού στην «προ-δημιουργία», μια κοσμική εποχή που προηγήθηκε της μεγάλης έκρηξης, πολύ διαφορετική από τον κόσμο που γνωρίζουμε; Μήπως υπάρχουν κι άλλα τέτοια φινιστρίνια; Παράθυρα στο ευρύτερο πολυσύμπαν; Ή μήπως όλες οι περίεργες ανωμαλίες θα αποδειχθούν απλώς στατιστικές αποκλίσεις; Συνεχίστε να παρακολουθείτε τον χώρο… Αν και οι κοσμικοί κατακλυσμοί που περιγράφηκαν εδώ σας προκαλούν εφιάλτες, παρηγορηθείτε από το γεγονός ότι το σύμπαν μας έχει αντέξει για πολλά δισεκατομμύρια χρόνια χωρίς ατυχήματα μέχρι στιγμής. Από τον κατάλογο που περιέχει όλες τις φοβίες σας, το ενδεχόμενο να κατασπαραχθεί το σύμπαν μας, από τον εαυτό του ή από άλλο σύμπαν, θα πρέπει να βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο της λίστα σας

πηγή: Paul Davis, ‘Τι τρώει το σύμπαν; (What’s Eating the Universe)’, εκδόσεις Παπαδόπουλος

Ο πόλεμος μεταφέρεται και στο CERN

Ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) στο CERN Το CERN εξέδωσε την εξής ανακοίνωση σχετικά με την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία: Τα 23 κράτη μέλη του CERN καταδικάζουν, με τον πιο έντονο τρόπο την στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία από τη Ρωσική Ομοσπονδία και εκφράζουν τη λύπη τους για τις απώλειες ανθρώπινων ζωών και τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις, καθώς και την συμμετοχή της Λευκορωσίας σε αυτή την παράνομη χρήση βίας κατά της Ουκρανίας. Η Ουκρανία αποτελεί ένα από τα κράτη μέλη του CERN και οι Ουκρανοί επιστήμονες δραστηριοποιούνται σε πολλά από τα πειράματα και τις δραστηριότητες του ερευνητικού κέντρου. Βαθύτατα συγκινημένοι από τις εκτεταμένες και τραγικές συνέπειες της επίθεσης, η διοίκηση και το προσωπικό του CERN, καθώς και όλοκληρη η επιστημονική κοινότητα των κρατών μελών του CERN, εργάζονται για να συμβάλουν στην ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία και να βοηθήσουν την ουκρανική κοινότητα στο CERN. Το συμβούλιο του CERN πραγματοποίησε έκτακτη συνεδρίαση στις 8 Μαρτίου, συζητώντας σχετικά με τις μελλοντικών αλληλεπιδράσεις με τη Ρωσία και αποφάσισε ότι: Το CERN θα προωθήσει πρωτοβουλίες για την υποστήριξη Ουκρανών επιστημόνων και της ουκρανικής επιστημονικής δραστηριότητας στον τομέα της φυσικής υψηλής ενέργειας. το καθεστώς παρατηρητή της Ρωσικής Ομοσπονδίας αίρεται μέχρι νεωτέρας· Το CERN δεν θα προβεί σε νέες συνεργασίες με την Ρωσική Ομοσπονδία και τους θεσμούς μέχρι νεωτέρας. Η κατάσταση θα παρακολουθείται προσεκτικά και το συμβούλιο είναι έτοιμο να λάβει οποιαδήποτε περαιτέρω μέτρα, ανάλογα με την περίπτωση, στις μελλοντικές του συνεδριάσεις. Επιπλέον, η διοίκηση του CERN θα συμμορφωθεί με όλες τις ισχύουσες διεθνείς κυρώσεις. Εκφράζει επίσης την υποστήριξή του στα πολλά μέλη της ρωσικής επιστημονικής κοινότητας του CERN που καταδικάζουν αυτήν την εισβολή. Το CERN ιδρύθηκε μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο για να συνδέσει έθνη και ανθρώπους με τους ευγενείς και ειρηνικούς σκοπούς της επιστήμης: αυτή η επιθετικότητα έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα υποστηρίζει ο οργανισμός. Το CERN θα συνεχίσει να υποστηρίζει τις βασικές του αξίες στην διασυνοριακή επιστημονική συνεργασία ως οδηγό για την ειρήνη. Ας σημειωθεί ότι το CERN δεν είχε διώξει Ρώσους επιστήμονες ούτε μετά τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968 ούτε στο Αφγανιστάν το 1979 και προς το παρόν δεν το κάνει ούτε τώρα λόγω Ουκρανίας. Εκτός από την διακοπή της συνεργασίας του CERN με την Ρωσία, κινδυνεύουν και πολλά άλλα επιστημονικά προγράμματα. Το αμερικανικό Πανεπιστήμιο ΜΙΤ σταμάστησε την συνεργασία του με το ρωσικό Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας Σκόλκοβο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέστειλε τη συμμετοχή της Ρωσίας στο νέο Πρόγραμμα της ΕΕ για την Έρευνα «Ορίζων Ευρώπη», ενώ τα εθνικά συμβούλια ερευνών σε μεγάλες χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία κ.α.) πάγωσαν τις συνεργασίες τους με τη Ρωσία. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) καταδίκασε τη ρωσική εισβολή και η ευρωρωσική αποστολή ExoMars που ήταν να εκτοξευθεί φέτος για τον Άρη, είναι πια «πολύ απίθανη», σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση. Άλλοι επιστημονικοί οργανισμοί έχουν αντισταθεί σε αυτή τη λογική, την οποία θεωρούν «πολιτικό ναρκοπέδιο». Για παράδειγμα η Διεθνής Αστρονομική Ένωση απέρριψε έκκληση Ουκρανών αστρονόμων να απαγορεύσει τους Ρώσους αστρονόμους από τις δραστηριότητες της. Αλλά και ο υπό κατασκευή αντιδραστήρας πυρηνικής σύντηξης ITER) στη Γαλλία με σημαντική παρουσία της Ρωσίας, δεν σχεδιάζει να την αποπομπή της. Ερωτηματικό αποτελεί το τι θα γίνει με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, που βασίζεται πολύ στη συμβολή της Ρωσίας και ήδη υπήρξαν αψιμαχίες και υπονοούμενα. Αν επεκταθεί η ρήξη μάλλον θα επιταχυνθεί η ‘συνταξιοδότηση’ του σταθμού πριν την προγραμματισμένη ημερομηνία του 2031. πηγή: https://home.cern/news/news/cern/cern-council-responds-russian-invasion-ukraine – https://www.livescience.com/russian-invasion-ukraine-imperils-science

Ασφαλή (προς το παρόν) τα πυρηνικά εργοστάσια στην Ουκρανία

O Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (ΙAEA) ανακοίνωσε ότι η Ουκρανία την ενημέρωσε το Σάββατο πως η Ρωσία σκοπεύει να αναλάβει τον πλήρη και μόνιμο έλεγχο του πυρηνικού σταθμού της Ζαπορίζια, τον οποίο θα διαχειρίζεται η Rosatom. Τα σχέδια αυτά αρνήθηκε ο Γενικός Διευθυντής της Rosatom, κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνομιλίας με τον επικεφαλής του ΙAEA. Η Ρωσία ενημέρωσε τον ΙAEA ότι το ουκρανικό προσωπικό διαχειρίζεται τους πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής στη Ζαπορίζια και στο Τσέρνομπιλ, ενώ Ρώσοι ειδικοί παρέχουν απλά «συμβουλευτική υποστήριξη». Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης επιμένουν ότι στον πυρηνικό σταθμό της Zaporozhye έγινε σαμποταζ από τον ουκρανικό στρατό. Σύμφωνα με τους Ουκρανούς σχεδόν 400 Ρώσοι στρατιώτες «είναι μονίμως παρόντες στη Ζαπορίζια» και σύμφωνα με τον ΙAEA παραβιάζεται ένας από τους 7 βασικούς κανόνες ασφάλειας, ότι δηλαδή: το προσωπικό του πυρηνικού εργοστασίου πρέπει να είναι σε θέση να εκτελεί τα καθήκοντά του και να μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις χωρίς εξωτερική πίεση». Η Ουκρανία ενημέρωσε επίσης τον ΙAEA ότι η επισκευή των κατεστραμμένων γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ συνεχίζεται και ότι οι γεννήτριες ντίζελ παρέχουν την απαραίτητη ηλεκτρική ενέργεια. Επαναλαμβάνει όμως την μεγάλη ανησυχία της για την ασφάλεια των ουκρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων.

Υπατία η Αλεξανδρινή

Η σπουδαία φιλόσοφος που βάδισε στην κόψη του ξυραφιού!

ΚΕΙΜΕΝΟ: Δημήτρης Σταθόπουλος, Αστροφυσικός Η Υπατία ήταν Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος, η οποία γεννήθηκε, δίδαξε και πέθανε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 415 μ.Χ. Θεωρείται από τις πιο σημαντικές, αν όχι η σημαντικότερη, φιλόσοφος της εποχής της. Το πιο πιθανό είναι πως γεννήθηκε το 355 μ.Χ., ενώ βρήκε μαρτυρικό θάνατο σε ηλικία 60 ετών από όχλο φανατικών χριστιανών, οι οποίοι την κατέκοψαν με θραύσματα αγγείων ή κοφτερά όστρακα και μετά έκαψαν τα σκορπισμένα και αιμόφυρτα μέλη της. Μέχρι και τις μέρες μας οι ιστορικοί δεν συμφωνούν ως προς το αν τα αίτια της δολοφονίας της ήταν θρησκευτικά ή πολιτικά, με τα τελευταία να τείνουν να είναι τα επικρατέστερα. Η Υπατία προερχόταν από επιφανή οικογένεια, καθώς ήταν κόρη του διάσημου μαθηματικού, αστρονόμου και φιλοσόφου Θέωνα, τελευταίου διευθυντή της Bιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας και του «Μουσείου» (αντίστοιχου Πανεπιστημίου), μέχρι την παύση της λειτουργίας τους το 391 μ.Χ. Ο Θέων, εκτός των άλλων, διατηρούσε στην Αλεξάνδρεια τη δική του φιλοσοφική σχολή, η οποία μελλοντικά αποτέλεσε τον χώρο δράσης της Υπατίας. Μυημένη και εκπαιδευμένη από τον πατέρα της στα μαθηματικά, στην αστρονομία και στη φιλοσοφία, από πολύ νωρίς απέκτησε γνώση δυσανάλογα μεγαλύτερη από τις γυναίκες της κοινωνικής της τάξης. Ο ζήλος της για μάθηση ήταν τόσο μεγάλος, που τα ενδιαφέροντά της εξελίχθηκαν άμεσα και σε τέτοιο βαθμό, που πολύ γρήγορα ξεπέρασε τον πατέρα της, σε όλα τα επίπεδα. Σύντομα η Υπατία, από μαθήτρια έγινε επιστημονική συνεργάτιδα του πατέρα της, ενώ είναι γεγονός πως ο Θέων από πολύ νωρίς (σχεδόν 55 ετών) της παρέδωσε τα κλειδιά της σχολής του, διατηρώντας τη θέση του ομότιμου διδασκάλου. Έτσι, η Υπατία, ήδη από την ηλικία των τριάντα ετών, είχε καταφέρει να καθιερωθεί ως μια ισχυρή δύναμη στον χώρο της διανόησης στην Αλεξάνδρεια. Όλες οι πηγές συμφωνούν πως η Υπατία διέθετε μεγάλες πνευματικές αρετές, ήταν πρότυπο ηθικού θάρρους, δικαιοσύνης, ειλικρίνειας, αφοσίωσης στην πολιτεία και πνευματικής τόλμης. Η αρετή για την οποία την εκτιμούσαν ιδιαίτερα ήταν η σωφροσύνη της, η οποία εκδηλωνόταν τόσο μέσω της συμπεριφοράς της, όσο και με την σεξουαλική αποχή, την κόσμια ενδυμασία, την εγκράτεια και την αξιοπρεπή στάση απέναντι στους μαθητές και στους ισχυρούς της εποχής της. Όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Γρηγοράς, Βυζαντινός ιστορικός του 14ου αιώνα, το όνομά της έγινε τελικά συνώνυμο της σοφής και συνετής γυναίκας. Η Αλεξάνδρεια, στην οποία μεγάλωσε η Υπατία, αποτελούσε ίσως το σημαντικότερο κέντρο διανόησης του ελληνικού πολιτισμού. Ήταν μια πραγματική πολυπολιτισμική μητρόπολη, ένα θρησκευτικό κέντρο χριστιανών, παγανιστών και Εβραίων και ένας πόλος έλξης των πιο προηγμένων φιλοσοφικών και «επιστημονικών» απόψεων εκείνης της περιόδου. Το Μουσείο, η Βιβλιοθήκη, οι ειδωλολατρικοί ναοί, οι εκκλησίες, οι κύκλοι των θεολόγων, φιλοσόφων και ρητόρων, οι σχολές μαθηματικών, αστρονομίας και ιατρικής, ένα κατηχητικό σχολείο και μια ραβινική συναγωγή συνέθεταν το πνευματικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο η Υπατία ανέπτυξε τη δράση της. Σε αυτή την πόλη η Υπατία είχε ελευθερία κινήσεων, κυκλοφορούσε φορώντας τον χαρακτηριστικό φιλοσοφικό μανδύα, τον τρίβωνα, συναντούσε ισχυρούς αξιωματούχους, επισκεπτόταν δημόσια και επιστημονικά ιδρύματα. Σημαντική προσωπικότητα ως δασκάλα, όμορφη γυναίκα, ενέπνεε σεβασμό, αν και σε ορισμένους κύκλους προκαλούσε αντιγνωμίες που έφθαναν σε βαθμό η ίδια να γίνεται αντικείμενο οργής, επιθέσεων και προσβολών. Κατά τη διάρκεια της ώριμης περιόδου της ζωής της, η διδασκαλία και οι φιλοσοφικές δραστηριότητές της στην Αλεξάνδρεια είχαν προσελκύσει σημαντικό αριθμό νέων, οι οποίοι εντυπωσιασμένοι από τα πνευματικά και διανοητικά της χαρίσματα, την είχαν αποδεχτεί ως δασκάλα τους. Έτσι, δημιούργησε έναν πνευματικό κύκλο μαθητών, οι οποίοι πήγαν να σπουδάσουν κοντά της, μερικοί μάλιστα για πολλά χρόνια. Οι μαθητές της προέρχονταν τόσο από την Αλεξάνδρεια όσο και από άλλα μέρη της Αιγύπτου, από τη Συρία, την Κυρήνη και την Κωνσταντινούπολη, και ανήκαν κυρίως σε εύπορες και ισχυρές οικογένειες. Μεταξύ των μαθητών της ήταν ο Συνέσιος ο Κυρηναίος, μετέπειτα Μητροπολίτης Πενταπόλεως, οι αδερφοί του Ευτρόπιος και Αλέξανδρος, ο Αλεξανδρινός σοφιστής Αθανάσιος, ο Ερκουλιανός, στενός φίλος του Συνέσιου, ο Ολύμπιος, πλούσιος γαιοκτήμονας από τη Σελεύκεια, ο Ησύχιος, κυβερνήτης της Άνω Λιβύης, και ο Θεοδόσιος, ένας γραμματικός που έγραψε κανόνες για ρήματα και ουσιαστικά. Ανάμεσα στους μαθητές της Υπατίας συνυπήρχαν και συνδιαλέγονταν τόσο χριστιανοί όσο και ειδωλολάτρες. Το πρόγραμμα σπουδών της σχολής ήταν ευρύ και περιλάμβανε συνδυασμό μαθηματικών και ανώτερης φιλοσοφίας. Η Υπατία ήταν σε θέση να καθοδηγήσει τόσο μαθητές που επιθυμούσαν μια βασική εκπαίδευση στα μαθηματικά, όσο και εκείνους που αναζητούσαν μια βαθύτερη, πιο ολοκληρωμένη μαθηματική και φιλοσοφική παιδεία. Σε αντίθεση με μαθητές άλλων σχολών, όπως ο Πρόκλος, που έπρεπε να διδαχθεί μαθηματικά από τον Ήρωνα, αλλά αριστοτελική φιλοσοφία από τον Ολυμπιόδωρο, ένας μαθητής στη σχολή της Υπατίας μπορούσε να διδαχθεί μαθηματικά, αστρονομία, αριστοτελική λογική και πλατωνική θεολογία. Αυτό του έδινε τη δυνατότητα να εκτιμήσει σε μεγαλύτερο βαθμό τη βαθύτερη σύνδεση μεταξύ μαθηματικών και φιλοσοφίας. Στη σχολή της, εκτός από κλασικά κείμενα, διδάσκονταν και όλες οι νέες φιλοσοφικές τάσεις και οι ερμηνείες τους. Εκτός των άλλων, οι μαθητές της εξοικειώνονταν με την Πυθαγόρεια φιλοσοφία και τις έννοιές της, γεγονός όχι τόσο αναπάντεχο, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα ενδιαφέροντα της Υπατίας ενέπλεκαν τα μαθηματικά με τη φιλοσοφία. Το φιλοσοφικό πλαίσιο της διδασκαλίας της Υπατίας βασίστηκε στο έργο των νεοπλατωνικών φιλοσόφων Πορφύριου και Πλωτίνου, αλλά όχι στον Πλατωνισμό του Ιάμβλιχου που στρεφόταν προς τις μυστικιστικές πρακτικές, ήταν παγανιστικός/ειδωλολατρικός και προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τον Χριστιανισμό. Έτσι, η φιλοσοφική προσέγγιση της Υπατίας ταίριαξε πολύ καλά στις ανάγκες των Αλεξανδρινών μαθητών της, καθώς εκείνη την περίοδο η Αλεξάνδρεια ήταν κατά κύριο λόγο μια χριστιανική πόλη. Στο σημείο αυτό γίνεται ξεκάθαρη η πραγματική δύναμη της διδασκαλίας της Υπατίας. Οι χριστιανοί συνέχιζαν να ενδιαφέρονται έντονα για τη φιλοσοφία, ενώ ταυτόχρονα δεν χρειαζόταν να αναζητήσουν ανώτερη μόρφωση σε δασκάλους επηρεασμένους από τον Ιάμβλιχο, καθώς υπήρχε καλύτερη εναλλακτική επιλογή. Έτσι, στη σχολή της Υπατίας κυριαρχούσε η παράδοση των Πλωτίνου και Πορφυρίου, έναντι των τελετουργικών στοιχείων της φιλοσοφίας του Ιάμβλιχου. Με τον τρόπο αυτό η Υπατία κατάφερε να γίνει η κορυφαία στοχάστρια της Αλεξάνδρειας για περίπου 35 χρόνια. Η Υπατία ασκούσε τεράστια επιρροή στους σημαντικότερους άρχοντες της Αλεξάνδρειας αλλά και της Μεσογείου. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Ρωμαίος έπαρχος Ορέστης, ο οποίος διατηρούσε πολύ στενή σχέση μαζί της και την συμβουλευόταν σε πολιτικά ζητήματα. Η Υπατία δεν συμμετείχε απλά στα πολιτικά δρώμενα της Αλεξάνδρειας, αλλά στην ουσία ήταν εκείνη η οποία επηρέαζε σε μεγάλο βαθμό τις πολιτικές εξελίξεις στην εξελληνισμένη πόλη. Η ανάμειξη της Υπατίας στην πολιτική ενοχλούσε τρομερά τους πολιτικούς από όλες τις εθνικότητες, όπως ήταν οι Έλληνες χριστιανοί, οι Εβραίοι αλλά και οι Εθνικοί. Οι πολιτικοί-θρησκευτικοί παράγοντες, όπως ο πατριάρχης Κύριλλος και οι ραβίνοι, δεν δέχονταν να τους επισκιάζει η Ελληνίδα φιλόσοφος. Παρά τις διαμαρτυρίες και τις πολλές συστάσεις, η Υπατία εξακολουθούσε να συμμετέχει στα συμβούλια και ουδέποτε δέχτηκε να αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική. Περί το 414-415 οι πολιτικο-θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ διαφορετικών ομάδων της Αλεξάνδρειας πήραν ανησυχητικές διαστάσεις. Στην ιδιαίτερα ταραχώδη αυτή περίοδο, η μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ του πατριάρχη Κύριλλου και του έπαρχου Ορέστη, οξύνθηκε σε μέγιστο βαθμό. Ο Ορέστης αντιδρούσε πεισματικά στις προσπάθειες του Πατριάρχη Κύριλλου να σφετεριστεί εξουσίες της δημόσιας διοίκησης και παρέμεινε πιστός στις θέσεις του ακόμη και όταν ο Πατριάρχης προσπάθησε να συμφιλιωθεί μαζί του. Έτσι, μεταξύ των οπαδών του Κύριλλου δημιουργήθηκαν υποψίες ότι η Υπατία ήταν αυτή που υποδαύλιζε και υποστήριζε την αντίδρασή του. Σε μια συγκέντρωση κατά του Ορέστη, μία ομάδα φανατικών μοναχών επιτέθηκε στον Ορέστη, με έναν εξ αυτών να τον χτυπά στο κεφάλι με μια πέτρα. Ο Ορέστης αντέδρασε σκληρά και διέταξε τη σύλληψη, τον βασανισμό και την εκτέλεση του μοναχού. Οι υποστηρικτές του Κύριλλου, μην μπορώντας να επιτεθούν στην Υπατία με την δικαιολογία ότι ήταν παγανίστρια, επινόησαν και διέδωσαν φήμες ότι έκανε μάγια και σατανικές επικλήσεις σε βάρος του έπαρχου, «των ανθρώπων του Θεού» και ολόκληρης της πόλης. Η διαμάχη μεταξύ Πατριάρχη και έπαρχου για την διεκδίκηση της πολιτικής ισχύος και της επιρροής της εκκλησίας σε κοσμικά θέματα έληξε με τη βάναυση δολοφονία της Υπατίας. Ο τραγικός χαμός της Υπατίας ήταν μια πολιτική δολοφονία που προκλήθηκε από τις μακροχρόνιες διαμάχες για την διανομή της εξουσίας στην Αλεξάνδρεια. Η Υπατία στέκεται στο κατώφλι των φιλοσοφικών-θρησκευτικών εξελίξεων του 5ου αιώνα. Ο πνευματικός κύκλος που δημιούργησε κατηύθυνε τους φιλοσόφους του αλεξανδρινού νεοπλατωνισμού στην επόμενη εκατονταετία. Οι επιδραστικοί αλεξανδρινοί πλατωνικοί φιλόσοφοι του 5ου και 6ου αιώνα, όπως ο Ιεροκλής, ο Αμμώνιος, ο Ιωάννης ο Φιλόπονος και ο Ολυμπιόδωρος, οι οποίοι βάδισαν στα χνάρια της Υπατίας, συνδύαζαν τις αστρονομικές παρατηρήσεις, τη διδασκαλία των μαθηματικών και τη μελέτη και τον σχολιασμό των πλατωνικών και αριστοτελικών κειμένων. Εν κατακλείδι, θα πρέπει να εκτιμήσουμε την Υπατία όχι μόνο για το υψηλό επίπεδο διανόησης που κατέκτησε, αλλά κυρίως για την έντονη προσωπικότητα, τον ισχυρό χαρακτήρα και το ήθος της. Ήταν μία λαμπρή και αποφασιστική γυναίκα, που δεν δίστασε να κάνει σκληρές θυσίες και να συγκρουστεί με τα κατεστημένα της εποχής της προκειμένου να ακολουθήσει τον δρόμο που χάραξε. Τα επιτεύγματα της Υπατίας ήταν πραγματικά και σημαντικά. Αν και το τέλος της ήταν τραγικό, θα ήταν άδικο να του επιτρέψουμε να επισκιάσει τη ζωή της. Μπορούμε να είμαστε πιστοί στη μνήμη της μόνο αν αναγνωρίσουμε τη ζωή που έζησε αλλά και τον μαρτυρικό θάνατο που υπέστη. Βιβλιογραφία Dzielska, M., 2002. Hypatia of Alexandria. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. Watts, E., 2017. Hypatia: The Life and legend of an ancient philosopher. New York, NY: Oxford University Press. Wallis, R.T., Νεοπλατωνισμός, εκδ. Αρχέτυπο, Αθήνα 2002. Κούντη, Γ. Μ., 2012. Συνέσιος Κυρηναίος Βίος – Εργογραφία – Διδασκαλία, Μεταπτυχιακή εργασία, Τμήμα Θεολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης