Η ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ

ΜΕΡΟΣ Ι: “ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΡΑΦΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ”

Ελευθέριος Μπαμπάσης

Δρ. Επιχειρηματικής Εκπαίδευσης - Οικονομολόγος | Επιστημονικός Συνεργάτης E-Learning ΕΚΠΑ

H ιστορία αποτελεί ένα εργαλείο σύγκρισης και διδαχής για όσους επιθυμούν να διατηρούν τις αισθήσεις τους ανοιχτές στο κοινωνικό γίγνεσθαι χωρίς παρωπίδες ή υπεκφυγές. Η οικονομία της αγοράς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πολιτισμικό περιβάλλον κάθε εποχής και αναπτύσσεται με βάση τις ψυχολογικές αποχρώσεις της εκάστοτε κοινωνίας.

Η Ελλάδα, ήδη, διανύει έξι χρόνια κρίσης χωρίς ευδιάκριτα σημάδια βελτίωσης στο προσεχές μέλλον. Οι επίδοξοι επιχειρηματίες σήμερα έχουν να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα που προκαλεί κάθε οικονομική κρίση καπιταλιστικού τύπου στη λειτουργία μιας χώρας. Επιπλέον, όμως, έχουν να αντιμετωπίσουν και κάτι ακόμα: το ίδιο τους το παρελθόν και μία διαστρεβλωμένη οικονομική αντίληψη, τόσο στη σφαίρα του ιδιωτικού όσο και δημόσιου βίου, η οποία έχει διαμορφωθεί μέσα από μία μακρά ιστορική πορεία του νεοελληνικού κράτους.

Και δεν χρειάζεται να είσαι μηχανικός ή αρχιτέκτονας, ώστε να γνωρίζεις ότι τα θεμέλια είναι αυτά που ορίζουν την μακροβιότητα και την ανθεκτικότητα ολόκληρου του οικοδομήματος. Η ελληνική οικονομία ήταν ανέκαθεν ένα οικοδόμημα με «πήλινα θεμέλια».

Ο καθένας θεωρούσε επιβεβλημένο να μένει στο «ρετιρέ», χαϊδεύοντας την εγωπάθειά του και υμνώντας την ατομικότητά του, ενώ στην ουσία εκμεταλλευόταν την απουσία συλλογικού ασυνειδήτου από πολίτες αυτής της χώρας και αδιαφορώντας για τον «λογαριασμό», που κάποια στιγμή θα καλούμασταν όλοι να πληρώσουμε.

Κατά τη γνώμη μου, αξίζει να αναδειχθεί το διάστημα 1830-1909, καθώς τότε μπήκαν τα οικονομικά θεμέλια της νεότερης Ελλάδας. Επικρατούσαν συνθήκες οικονομικής κρίσης της ελληνικής οικονομίας λόγω ενδογενών αδυναμιών, γραφειοκρατίας, ασταθούς φορολογικού πλαισίου και άλλων παραγόντων, που υπήρχαν τότε και ως ένα βαθμό επιβιώνουν και σήμερα.

Τα οικονομικά της Ελλάδας τέθηκαν για πολλά χρόνια υπό διεθνή έλεγχο ως αποτέλεσμα επάλληλων πτωχεύσεων και των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη συνέχεια από τους δανειστές. Επίσης, από το 1879 ως το 1890 η χώρα δανείστηκε μεγάλα ποσά, ενώ αναγκάστηκε να εκχωρήσει σε δάνεια το 40% με 50% των εσόδων της. Ο κρατικός προϋπολογισμός τις χρονιές εκείνες ήταν μονίμως ελλειμματικός και το ισοζύγιο πληρωμών αρνητικό. Τη δεκαετία του 1880 υπάρχει ραγδαία πτώση στις εξαγωγές του κύριου εξαγωγικού προϊόντος, της σταφίδας, εξαιτίας και της ανάκαμψης των γαλλικών εξαγωγών. Η ελληνική οικονομία έφτασε στην κατάρρευση, καθώς τα έσοδα από την εξαγωγή της σταφίδας διοχετεύονταν στην αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους.

Το 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης αναφώνησε στη Βουλή το ιστορικό: « Κύριοι, δυστυχώς επτωχεύσαμεν», ενώ, ως αποτέλεσμα της ήττας το Μάϊο του 1897, η Ελλάδα αναγκάστηκε να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις 4 εκ. τουρκικών λιρών και δέχθηκε νέο Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο για το διογκωμένο εξωτερικό της χρέος, ενώ παράλληλα ελεγχόταν η διαχείριση των οικονομικών πόρων του κράτους καθώς και η ακολουθούμενη νομισματική πολιτική (Βερέμης Θ. και Κολιόπουλος Γ. 2006).

Επιχειρηματική οργάνωση και χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας (1830‐1909):

Απουσιάζει οποιαδήποτε μορφή επιχειρηματικής εκπαίδευσης ή επιμόρφωσης σε θέματα επιχειρηματικότητας στην ελληνική κοινωνία. Οι επιχειρηματίες ήταν αυτοδίδακτοι και στηριζόμενοι στην ύπαρξη ενός περιορισμένου δικτύου οικογενειακών επαφών, ως γόνοι εύπορων οικογενειών. Η συμμετοχή σε αυτό το περιορισμένο δίκτυο βασιζόταν σε ταξικά κριτήρια και το μέγεθος της περιουσίας. Η οικονομική αστάθεια, που επικρατούσε εκείνη την περίοδο, διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό τα χαρακτηριστικά της αναδυόμενης νεοελληνικής επιχειρηματικότητας.

Έστω και έτσι οι συνθήκες επέτρεψαν στην αναδυόμενη ελληνική επιχειρηματικότητα να αναπτυχθεί, διανύοντας τα πρώτα βήματα προς μία αργή ενσωμάτωση στο ευρύτερο βιομηχανικό σύστημα της Ευρώπης. Η ελληνική οικονομία κατάφερε μέσα από αντίξοες συνθήκες να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξή της. Οι Έλληνες επιχειρηματίες ανέπτυξαν ισχυρή παρουσία σε τομείς της ελληνικής βιομηχανίας όπως: εξόρυξης ορυκτών, μεταλλουργίας, μηχανολογίας, παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και χημικών λιπασμάτων. Η ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη της βιομηχανίας μέσα από τη σύσταση εταιριών άνοιξε νέους οικονομικούς χώρους, ενίσχυσε τη νομισματοποίηση, την εξάπλωση της χρήσης του συμβολικού χρήματος και τη δημιουργία μιας πραγματικής εθνικής οικονομίας.

Εκείνη την περίοδο σημαντική ήταν η συμβολή των εγχώριων και διεθνών Τραπεζικών Ιδρυμάτων. Στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται συνολικά επτά τοπικές τράπεζες, με ισχυρές διασυνδέσεις με τη διασπορά, οι οποίες ανέπτυξαν σημαντική επιχειρηματική παρουσία (Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, η Γενική Πιστωτική Τράπεζα της Ελλάδας, η Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως, η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας, η Τράπεζα Αθηνών, η Σταφιδική Τράπεζα και η Τράπεζα της Ανατολίας). Οι προαναφερθείσες τοπικές τράπεζες μαζί με τράπεζες της διασποράς και της Ευρώπης (Τράπεζα της Κωνσταντινούπολης, Banque d'Escompte de Paris,  Banque de l'Union Parisienne, Ε. Erlanger & Bros και Hambros & Sons) συμμετείχαν ή είχαν ιδρύσει Ανώνυμες Εταιρείες (Μποχώτης Θ., Γιανουλόπουλος Ι. et al., 2009).

Η οργανωμένη επιχειρηματική πρωτοβουλία, παρόλο που υπήρχε από τις αρχές, έγινε πιο έντονη στο πλαίσιο του αναδυόμενου τομέα των επιχειρήσεων από το 1879 και μετά. Η μετατόπιση αυτή ήταν αποτέλεσμα ενός περισσότερο ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάληψη καινοτόμων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. Οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες των τραπεζών άνοιξαν νέους διαύλους για την κινητοποίηση των περιορισμένων κεφαλαίων και τεχνογνωσίας για την κατασκευή των δημόσιων υπηρεσιών και υποδομών. Στο επίκεντρο αυτών των προσπαθειών ήταν το εθνικό σύστημα σιδηροδρόμων μήκους 1548 χιλιομέτρων (Καλαφάτης Θ. & Πρόντζας et.al., 2011). Το έργο αυτό, σε συνδυασμό με το άνοιγμα της διώρυγας της Κορίνθου, ήταν τα βασικά συστατικά για τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εθνικής οικονομίας και της διοικητικής συγκεντροποίησης, τα οποία ήταν απαραίτητα για την οικοδόμηση του έθνους.

Μια πρόσθετη θετική επιρροή ήταν η επιχειρησιακή ικανότητα του κράτους για την κατασκευή των απαραίτητων υποδομών για την περαιτέρω ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Αυτό σχετίστηκε σε μεγάλο βαθμό και με την εκ νέου πρόσβαση των ελληνικών κυβερνήσεων στη διεθνή αγορά κεφαλαίων (1879), μετά την απαγόρευση που είχε επιβληθεί στην Ελλάδα για τριάντα έξι χρόνια από τους διεθνείς πιστωτές. Επιχειρηματίες με ισχυρές διασυνδέσεις στο εξωτερικό λειτούργησαν ως βασικοί διαμεσολαβητές στις διαπραγματεύσεις της ελληνικής πολιτείας για την άρση του μακρόχρονου οικονομικού εμπάργκο που είχε επιβληθεί (Κατσούλης, 1994). Έτσι, με τη διαμόρφωση ευνοϊκότερων οικονομικών συνθηκών παρατηρήθηκε σημαντική μεταφορά κεφαλαίων και τεχνογνωσίας από την Ευρώπη προς την Ελλάδα από 1879 και έπειτα.

Μία σημαντική μεταστροφή σε επίπεδο επιχειρηματικής αντίληψης πραγματοποιήθηκε από τους Έλληνες επιχειρηματίες δεύτερης γενιάς, οι οποίοι απέκτησαν μόρφωση στο εξωτερικό και κατάφεραν να μεταλαμπαδεύσουν νέα ευρωπαϊκά πρότυπα στον τρόπο οργάνωσης των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Επίσης, εφάρμοσαν καινοτομίες και έφεραν την Ελλάδα πιο κοντά στις θετικές πολιτισμικές επιδράσεις της Δύσης, οι οποίες ήταν απαραίτητες για τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου επιχειρηματικού πνεύματος στην ελληνική οικονομία. Τα σημαντικότερα σημεία σε αυτή τη δυναμική πορεία της αναδυόμενης ελληνικής επιχειρηματικότητας και οικονομικής αντίληψης αποτυπώνονται στα ακόλουθα:

1. Οι Έλληνες επιχειρηματίες «πρώτης γενίας» (μέχρι περίπου το 1870) εμφανίζουν χαρακτηριστικά «εγωκεντρισμού» στη διοίκηση των επιχειρήσεών τους. Δεν διαθέτουν επαρκείς επιστημονικές γνώσεις, στηρίζονται περισσότερο στην εμπειρική γνώση και δεν ενδιαφέρονται να εισάγουν καινοτόμες διαχειριστικές τεχνικές. Ίδρυσαν, κυρίως, μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, προκειμένου να διατηρήσουν τον απόλυτο έλεγχο. Επέλεξαν τα στελέχη και τους συνεργάτες τους, κυρίως, από την οικογένεια και το συγγενικό τους περιβάλλον, αναδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο τους ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς στο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας.

2. Ο Έλληνας επιχειρηματίας μέχρι περίπου το 1870 φαίνεται να προτιμά μάλλον βραχυπρόθεσμες παρά μακροπρόθεσμες στρατηγικές στις επιχειρήσεις του, αν και η πλειοψηφία των επιχειρηματιών επιθυμεί η επιχείρηση να διατηρηθεί και να κληρονομείται από τα παιδιά τους. Τα βασικά τους κίνητρα προκειμένου να αναλάβουν δράση είναι η οικονομική ανεξαρτησία και η οικονομική αποκατάσταση της οικογένειάς τους.

3. Παρότι θεωρούν γενικά το ελληνικό κράτος, την ασκούμενη πολιτική και τη γραφειοκρατία εμπόδια στις δραστηριότητές τους, την ίδια στιγμή ζητούν προστασία και επιδοτήσεις από την κυβέρνηση. Ένας τρόπος για να εξασφαλίσουν ευμενή μεταχείριση στις επιχειρηματικές τους πρωτοβουλίες από την Πολιτεία ήταν η προώθηση συγγενικών τους προσώπων στην πολιτική σκηνή της χώρας.

4. Οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες πολλών ιδρυτών εταιριών ήταν ένας συνδυασμός μη εταιρικής επιχειρηματικότητας (αναζητώντας τρόπους βραχυπρόθεσμης τοποθέτησης κεφαλαίων με σκοπό το ευκαιριακό κέρδος) και της σύστασης εταιριών. Αυτή η δυαδικότητα εμφανίστηκε είτε ταυτόχρονα ή με την πάροδο του χρόνου, καθώς έγινε η μετάβαση από το πρώτο στο δεύτερο είδος της επιχειρηματικής δράσης (κυρίως 1870-1909).

5. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η διπλή επιχειρηματική εξέλιξη των γενεών μετά το 1873/74 σύμφωνα με την οποία όλο και περισσότεροι ιδρυτές εταιριών (συχνά γιοι των εμπόρων) ήταν επαγγελματίες και, παράλληλα, ένας αυξανόμενος αριθμός των επιχειρηματικών πρωτοβουλιών στον αναδυόμενο τομέα των επιχειρήσεων ήταν έξω από τη σφαίρα του γνώριμου παραδοσιακού επιχειρείν. 

6. Μετά το 1870 οι σημαντικότεροι ιδρυτές εταιριών είχαν λάβει τη μόρφωσή τους στο εξωτερικό, ανήκαν στην ελίτ της χώρας (ως γόνοι πλούσιων οικογενειών) ή προέρχονταν από την ελληνική διασπορά (ως γόνοι εμπόρων). Οι νέοι αυτοί επιχειρηματίες «δεύτερης γενιάς» ήταν καινοτόμοι και εισήγαγαν καινοτόμες τεχνικές στην επιχειρηματική οργάνωση των δραστηριοτήτων τους και των εταιριών που ίδρυαν, αλλά και στον τρόπο παραγωγής.

Μέσα από αυτή τη δυναμική επιτεύχθηκε σε σημαντικό βαθμό ο μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας και η μεταβολή της επιχειρηματικής νοοτροπίας των Ελλήνων επιχειρηματιών προς την πορεία ενσωμάτωσης της ελληνικής οικονομίας στην ευρωπαϊκή «οικονομία της αγοράς» (Nair & Pandey, 2006; Salavrakos & Petrochilos, 2003).

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «ΕΙΜΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ»;

Μιχάλης Κατσιμίτσης

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας | Επιστημονικός Συνεργάτης E-Learning ΕΚΠΑ

Το ζήτημα της ελευθερίας, με το που τίθεται, προκαλεί έντονες διαφωνίες. Υπάρχει μακροχρόνια διαμάχη όχι μόνο για το αν είμαστε ή όχι ελεύθεροι, αλλά και για το πόσο είμαστε ή μπορούμε να γίνουμε ελεύθεροι. Είναι ευνόητο ότι στο πλαίσιο ενός σύντομου άρθρου, όπως το παρόν, είναι ανέφικτο έστω κι ένα σχεδιάγραμμα του πλαισίου της προβληματικής της ελευθερίας. Γι’ αυτό, αντλώντας από τον υπαρξισμό του Jean-Paul Sartre (1905-1980), θεωρώ ότι υπάρχουν ορισμένα βασικά ζητήματα που θα πρέπει κανείς να σκεφτεί, πριν αποφανθεί για το αν είναι ή όχι ελεύθερος και, κατ’ επέκταση, τι σημαίνει αυτό για τη ζωή του.

1. Ελευθερία του Θεού και ελευθερία του ανθρώπου: Υπάρχει η άποψη ότι είμαστε ελεύθεροι μόνο όταν μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Αυτή η αντίληψη παραπέμπει στην ελευθερία του Θεού στον Χριστιανισμό, καθώς στην αρχαιότητα ακόμα και οι θεοί περιορίζονταν, από την Ειμαρμένη. Το ότι δεν έχουμε αυτήν την απόλυτη ελευθερία σημαίνει ότι είμαστε ανελεύθεροι;

2. Επιλογές: Η ελευθερία έχει να κάνει με τις επιλογές. Επιλογή δεν σημαίνει προτιμώ κάτι θετικό αντί για κάτι αρνητικό. Κάθε άλλο. Μπορεί να είναι επιλογή μεταξύ δύο αρνητικών, ή να αφορά την απόφαση σχετικά με κάτι τόσο αρνητικό (π.χ. απειλή θανάτου) ώστε ο άλλος «δρόμος» να φαίνεται μονόδρομος. Οι επιλογές μας πάντοτε επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες (συνήθειες, βιολογικά χαρακτηριστικά, κοινωνικές τάσεις κτλ.). Αυτό δεν σημαίνει ότι καθορίζονται. Αν καθορίζονταν, δεν θα ήταν επιλογές.

4. Η κατάσταση: Ζούμε σε συγκεκριμένες καταστάσεις, όπου υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι και πράγματα που επηρεάζουν τόσο τις δυνατότητες όσο και τις επιθυμίες μας. Όπως ακριβώς σε έναν αθλητικό αγώνα, υπάρχουν πλαίσια μέσα στα οποία ζούμε, επιλέγουμε και κινούμαστε.

3. Ευθύνη: Πρόκειται για το πλέον σημαντικό στοιχείο μιας ελεύθερης ενέργειας: η ανάληψη (συνειδητά ή μη) της ευθύνης για την επιλογή που γίνεται. Επιλέγουμε, ευρισκόμενοι σε συγκεκριμένη κατάσταση, για την Α αντί για τη Β ενέργεια. Από τη στιγμή που τίποτα δεν μας εξαναγκάζει, είμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές μας και, φυσικά, για τις θετικές ή, ακόμα περισσότερο, για τις αρνητικές επιπτώσεις τους.

Η απάντηση στο ερώτημα «είμαι ελεύθερος;» αποκαλύπτει σημαντικά στοιχεία για τον εαυτό μας. Έτσι, η άρνηση της ελευθερίας συνεπάγεται τη δυνατότητα για αποποίηση των ευθυνών, π.χ. με τα επιχειρήματα «έτσι είμαι και δεν αλλάζω», «έτσι είναι η ζωή/κοινωνία» κ.ο.κ. Από την άλλη, η αποδοχή της ελευθερίας, εξαιτίας της ευθύνης που συνεπάγεται, μας ωθεί στο να ενεργοποιούμαστε και να αγωνιζόμαστε για την αλλαγή και τη βελτίωση της ζωής μας, ακόμα κι αν αποτυγχάνουμε, πολύ ή λίγο. Με άλλα λόγια, η στάση μας απέναντι στην ελευθερία μας είναι ένας σημαντικός δείκτης για το πώς οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε τη ζωή μας.

ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ

Αριστείδης Ν. Χατζής

Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών | Τμήμα Μ.Ι.Θ.Ε. ΕΚΠΑ

Αν μελετήσει κανείς επιπόλαια την ελληνική πολιτική ιστορία, θα καταλήξει πιθανόν στο πρόχειρο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ γνήσια φιλελεύθερη δημοκρατία πριν από το 1974. Αυτό όμως είναι λάθος. Η Ελλάδα είναι μία από τις πρώτες φιλελεύθερες δημοκρατίες στον κόσμο. Οι περίοδοι αυταρχικής διακυβέρνησης, μετά το 1864, είναι σχετικά σύντομες, αν τις συγκρίνει κανείς με εκείνες χωρών, με τις οποίες έχουμε κοινά χαρακτηριστικά (Νότια/Ανατολική Ευρώπη, Λατινική Αμερική), ενώ αντίθετα οι περίοδοι σχετικά ομαλής δημοκρατικής διακυβέρνησης είναι αρκετά μεγάλες. Είχαμε βέβαια πολλά στρατιωτικά κινήματα και γενικότερα μεγάλη εμπλοκή του στρατού στην πολιτική. Αν εξαιρέσουμε όμως το τελευταίο (1967), όλα τα προηγούμενα κινήματα είχαν ένα χαρακτηριστικό: η πολιτική ομαλότητα επανερχόταν σύντομα. Αλλά τί σημαίνει πολιτική ομαλότητα για την Ελλάδα της περιόδου 1864-1974; Εκλογές! Και μάλιστα, συχνές εκλογές με καθολικό δικαίωμα ψήφου.

Η Ελλάδα σε ολόκληρη τη σύγχρονη ιστορία της είχε, ίσως, τις περισσότερες εκλογές από τις περισσότερες (αν όχι όλες τις) παραπάνω χώρες. Σήμερα βέβαια θεωρούμε, όχι άδικα, προβληματικές τις συχνές εκλογικές αναμετρήσεις. Αλλά στην ελληνική ιστορία οι εκλογές ασκούσαν σχεδόν πάντοτε θετική επίδραση: αποσυμπίεζαν, προσωρινά έστω, την πολιτική ένταση. Αλλά έπαιζαν έναν ακόμα σημαντικότερο ρόλο: νομιμοποιούσαν τη φιλελεύθερη δημοκρατία μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον, που συχνά την απέρριπτε. Τον ίδιο ρόλο συνέχισαν να διαδραματίζουν οι εκλογές και μετά τη μεταπολίτευση, ακόμα και στη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης. Θυμηθείτε τις εκλογές του 2012 - το πολιτικό κλίμα πριν και μετά τη διπλή εκλογική αναμέτρηση.

Οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας αντιμετωπίζουν τις εκλογές με καχυποψία, σχεδόν με περιφρόνηση. Θεωρούν ότι η πραγματική λαϊκή βούληση (της οποίας βέβαια, αυτοί φαντασιώνονται ότι είναι οι αυθεντικοί εκφραστές) δεν μπορεί να εκδηλωθεί στις εκλογές. Όμως, ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε πάντοτε τις εκλογές ως μέσο πολιτικής έκφρασης και εκτόνωσης.

Βέβαια, οι πολλές και συχνές εκλογές δεν έχουν μόνο οφέλη αλλά και κόστος - και μάλιστα υψηλό. Κατ’ αρχήν οι συχνές εκλογές οδηγούν σε πολιτική αβεβαιότητα, που υπονομεύει την οικονομική σταθερότητα, διότι συχνά αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού σε μια μικρή αγορά, όπως η ελληνική, που δεν υποστηρίζεται από ένα ρυθμιστικό πλαίσιο υψηλής ποιότητας ούτε από αποτελεσματική ορθολογική γραφειοκρατία.
Επιπλέον, οι συχνές εκλογικές αναμετρήσεις ωθούν τις κυβερνήσεις αλλά και τα κόμματα της αντιπολίτευσης σε καιροσκοπικές επιλογές και τις υποχρεώνουν να ακολουθήσουν μυωπικές πολιτικές. Ετσι, το πρόβλημα του πολιτικού κόστους στην Ελλάδα διογκώνεται. Μια κυβέρνηση, που θα ήταν πρόθυμη να το αναλάβει προσωρινά, έχοντας την προσδοκία να δρέψει τα οφέλη, όταν η πολιτική της αποδώσει, δεν είναι διατεθειμένη να το κάνει, όταν φοβάται ότι θα μεσολαβήσουν εκλογές. Διότι φοβάται ότι θα τιμωρηθεί από το εκλογικό σώμα για το βραχυπρόθεσμο κόστος που του επέβαλε και θα δει τους αντιπάλους της να απολαμβάνουν (ως θετική εξωτερικότητα) τα αποτελέσματα της πολιτικής της.

Η προτεινόμενη ρύθμιση (άρθ. 47, σε συνδυασμό με άρθ. 33, 37 και 70) προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ της αναγκαιότητας σταθερών κυβερνήσεων με ορίζοντα τετραετίας (που να ελαχιστοποιεί τα καιροσκοπικά κίνητρα) και της αναγκαιότητας δικλίδων ασφαλείας που εξασφαλίζουν τη δημοκρατική νομιμοποίηση. Το πετυχαίνει ικανοποιητικά κυρίως με την καθιέρωση συγκεκριμένης ημερομηνίας για τις εθνικές εκλογές (πρώτη Κυριακή του Φεβρουαρίου κάθε τέταρτου έτους - δεν είμαι βέβαιος για τη συγκεκριμένη επιλογή) που θυμίζει το δεύτερο άρθρο του Συντάγματος των ΗΠΑ. Ενώ όμως προσφέρει αρκετές δικλίδες με στόχο την αποφυγή μεγάλης δυσαρμονίας της σύνθεσης της Βουλής με το λαϊκό αίσθημα (διάλυση Βουλής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ή με απόφαση της ίδιας της Βουλής), είναι σαφές ότι ενδιαφέρεται κυρίως για την κυβερνητική σταθερότητα (βλ. εισαγωγή της «εποικοδομητικής» ψήφου δυσπιστίας, της δυνατότητας κυβερνήσεων μειοψηφίας, της «υπολειπόμενης θητείας» κλπ.).

Διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις για τις εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, που θυμίζουν αρκετά εκείνες που είχε συνταγματικά ή παρασυνταγματικά το Παλάτι. Αν μάλιστα οι εξουσίες αυτές συνδυαστούν με άμεση εκλογή του Προέδρου από τον λαό (που δεν προτείνουν βέβαια οι 6 συγγραφείς), μπορούν να οδηγήσουν σε ένα νέο 1915 ή 1965. Η αποδυνάμωση της αρχής της δεδηλωμένης δεν είναι απαραίτητη. Ειδικά σε μια περίοδο, κατά την οποία η φιλελεύθερη δημοκρατία βρίσκεται και πάλι σε κρίση, οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί αμφισβητούνται, οι εκλογές προσφέρουν συχνά μια λύση, ακριβή λύση, αλλά λύση.

ΠΗΓΗ: "Η Καθημερινή" (Πρώτη δημοσίευση: 17/7/2016 - Έντυπη έκδοση).

* Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του διαλόγου για την αναθεώρηση του Συντάγματος. Το θέμα της Κυριακής (17/7/2016) ήταν: «Βουλή Τετραετίας ή Συχνές Εκλογές;» και συγκεκριμένα η πρόταση που υπάρχει στην έκδοση: "Καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα". Απαντούν επίσης ο Ακαδημαϊκός και πολιτικός επιστήμονας Νικηφόρος Διαμαντούρος και ο συνταγματολόγος Γιάννης Δρόσος (Καθηγητές του ΕΚΠΑ).

Εγώ κράζω – Εσύ είσαι λάθος – Αυτοί φταίνε

Εγώ κράζω – Εσύ είσαι λάθος – Αυτοί φταίνε

Σταματάκου Σταματίνα  Τετάρτη, 20 Ιουλίου 2015

«Όταν δεν έχεις γνώση, δε δικαιούσαι να έχεις γνώμη.» Πλάτωνας

Έλληνα, Νεοέλληνα, εσύ, ναι εσύ! Εσύ που κράζεις, εσύ που θεωρείς λάθος όποιον δεν ταυτίζεται μαζί σου, εσύ που πιστεύεις ότι φταίνε αυτοί, αυτοί οι άλλοι. Εσύ που ψήφισες φανατισμένα ΌΧΙ, εσύ που ψήφισες φανατικά ΝΑΙ, εσύ που ευτέλισες ό,τι μας είχε μείνει. Για σένα που σήμερα διερωτάσαι πώς γίνεται υπουργός ο Π. Χαϊκάλης, πώς το Bloomberg έκανε αφιέρωμα στη Ρ. Μακρή, η οποία δίνει ραντεβού στα γουναράδικά, που βλέπεις το φανερό και τυπικό θεριό του φασισμού να γιγαντώνεται επονομαζόμενο ως Χρυσή Αυγή (σε σένα που επευφημείς για κάποιο από τα παραπάνω πιθανώς δε θα τίθεται στη διάθεσή σου η δυνατότητα της ανάγνωσης, άρα ας μη σου γίνει μνεία). Για σένα που αγνόησες επιδεικτικά την Ιστορία, για σένα που αποδόμησες ιδεολογίες, για σένα που μας γέμισες τσιτάτα και καπηλεύτηκες αποφθέγματα, για σένα που χλεύασες με χυδαιολογήματα ανθρώπους – ζωντανές ιστορίες, που προπηλάκισες καλλιτέχνες και δημοσιογράφους μόνο και μόνο επειδή είχαν την αντίθετη γνώμη, πιθανότατα πολύ πιο τεκμηριωμένη από τη δική σου. Σε σένα αφιερώνεται τούτο ‘δω το άρθρο, είναι κάτι σαν επιστολή διαμαρτυρίας και οργής για σένα.

Ο Αριστοτέλης, αυτός που σε κάνει περήφανο και νομίζεις τάχα μου ότι είσαι επίγονος, απόγονος ή δεν ξέρεις κι εσύ τι άλλο, είχε πει πως υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να αποφύγεις την κριτική: να μην κάνεις τίποτα, να μη λες τίποτα, να είσαι ένα τίποτα. Μολαταύτα, αυτό για εσένα θεάρεστε δεν ισχύει. Εσύ θα κρίνεις τον οποιοδήποτε, αγνοώντας  τα πάντα,  προκειμένου να τον εντάξεις σαν αναπόσπαστο κομμάτι του ιδανικού κατ’ εσέ καλουπιού, για να τον καταντήσεις ίδιο με σένα. Μα είναι γνωστό εξάλλου, δέχεσαι το διαφορετικό αρκεί να σου μοιάζει. Συνεπώς, όποιος έχει άλλη θέση, άλλες πεποιθήσεις, είναι πιο μορφωμένος, έχει παιδεία, δεν επιδίδεται σε κραυγές τυγχάνει αυτομάτως στόχος ύβρεων και λασπολογίας.

Έχει αρχίσει εδώ και χρόνια ο μετά μανίας διασυρμός δημοσίων και μη προσώπων, το βήμα έδωσε το διαδίκτυο, κυρίως οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Μπουρδούκλωσες Έλληνα – Νεοέλληνα του 20^ουκαι μετά αιώνα την ελευθερία που σου παρέχεται για να εκφράζεις τη γνώμη σου με την ασυδοσία. Να πούμε, όμως, ότι αν δε σ’ αρέσει η γνώμη του άλλου, εκτός από τα φριχτά και πρόστυχα σχόλια, του κάνεις και κάμποσες αναφορές μέχρι να του κατεβάσεις το λογαριασμό, κι άμα λάχει και μπορείς του τον χακάρεις κιόλας. Να μη γίνει αναφορά σε δημοσιεύσεις επιπέδου δημοτικού ¨Όσοι πιστεύετε το τάδε να με διαγράψετε, είστε χαζοί¨, σαν να λέμε ¨Αν δε με καλέσεις στο πάρτι σου δε θα σου ξαναμιλήσω¨.Επιπέδου ανυπάρκτου κι ελπίς ανυπαρκτότερης.

Θύματα της πρωτοφανούς σε τέτοιο βαθμό συμπεριφοράς σου έγιναν πολλοί, θύμα μεγαλύτερο βεβαίως βεβαίως εσύ που ζεις και θρέφεσαι μέσα στην πλάνη σου. Τολμάς αφανή τύπε να κηλιδώσεις το Μανώλη Γλέζο (τιμή και δόξα.-). Ή επιχειρείς παντοιοτρόπως να απαξιώσεις το Χ. Α. Χωμενίδη, το συγγραφέα που αντιστοιχεί σήμερα με τον Ο. Ελύτη του πεζού λόγου, απλώς η πλειοψηφία του ελληνικού λαού αδυνατεί να το αντιληφθεί καθώς διαβάζει αποκλειστικά Χ. Δημουλίδου. Εννοείται ότι καταβαραθρώνεις οτιδήποτε μοιάζει να σου πηγαίνει κόντρα, να αντιτίθεται σε αυτό που έχεις για γνώμη. Είναι να μην έχεις περισσότερες γνώσεις από την Ε. Αρβελέρ και περισσότερη εκκεντρικότητα από το Σ. Κραουνάκη.

Και φυσικά εσύ ποτέ δε φταις και σε τίποτα. Πάντα σου φταίνε οι άλλοι, το κατεστημένο, το σύστημα, είναι όλοι προδότες ενώ εσύ κρύβεις μέσα σου τον εθνοσωτήρα – φωτεινό παντογνώστη αλλά όλο σε παρακωλύουν κάποιες υπερφυσικές δυνάμεις κι αδυνατείς να μας ξεδιπλώσεις τα ταλέντα σου. Σου φταίνε οι πολιτικοί, οι μέσα, οι έξω, οι δημοσιογράφοι. Όλα σου φταίνε και δες φταις πουθενά. Δεν αντέχεις να βλέπεις τον Κ. Μπογδάνο, που έχει τελειώσει ένα πανεπιστήμιο, έχει πεταχτεί για ένα μεταπτυχιακό και έχει δει από κοντά το London School of Business να λέει τη γνώμη του, συμφωνείς, διαφωνείς, σ’ αρέσει ή όχι, δικαίωμά του είναι. Επίσης, ούτε ο Σ. Ρουβάς μπορεί, είναι χαζός, τα λεφτά που έχει στα έκλεψε, δεν τα δούλεψε και στην τελική εσύ είσαι πιο έξυπνος και πιο ωραίος. Πόσο κατ’ επίφασιν δημοκρατία οέο; «Να καεί, να καεί το μπουρδέλο η Βουλή» δεν φώναζες; Ποιός την εξέλεγε αυτή τη Βουλή; Άλλος ε; Όχι εσύ ο αλάθητος. Σου φταίει ο Σαμαράς, άλλος τον ψήφισε κι αυτόν – όχι εσύ, σου φταίει ο Τσίπρας και πάλι άλλος τον ψήφισε. Εσύ στην τελική που ήσουν που σου φταίνε όλα και δε φταις πουθενά;

Μια αλήθεια που θα σε πονέσει πολύ – κι εμένα περισσότερο: «Κάθε λαός είναι άξιος των ανθρώπων που τον κυβερνούν», Πλάτωνας. Και θα αναρωτηθείς ευθύς αμέσως γεννήτορα της φιλοσοφίας και του πολιτισμού «Μα πώς μπορείς να βασιστείς στα λόγια ενός φιλοσόφου που γράφτηκαν 2.500 χρόνια πριν;». Άραγε, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης είναι διαχρονικοί ή είμαστε εδώ και 2.500 χρόνια το ίδιο προβλέψιμοι και άχρηστοι; Εάν θεωρείς ότι αυτοί που σε κυβερνούν τόσα χρόνια καταχράστηκαν την εξουσία, ανάσυρε από τη μνήμη σου ή πρόσφερε στις γνώσεις σου ότι ένας λαός που εκλέγει διεφθαρμένους, κλέφτες και απατεώνες δεν είναι θύμα, είναι συνεργός του.

ΥΓ: Δυστυχώς, η γραμματοσειρά μου είναι πιο μικρή από την ειρωνεία μου.

*Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε σαν σήμερα 20 Ιουλίου του 2015 στο http://www.se-skepseis.gr/archives/9495

Είναι επικίνδυνος ο φούρνος μικροκυμάτων;

Είναι επικίνδυνος ο φούρνος μικροκυμάτων;

Έχει διαπιστωθεί ότι ο φόβος του πληθυσμού για τις ραδιοσυχνότητες των κινητών τηλεφώνων και κεραιών έχει γενικευθεί και στραφεί κατά οποιασδήποτε συσκευής η οποία είναι πιθανόν να εκληφθεί ως “πηγή ακτινοβολίας”. Ο φόβος αυτός περιλαμβάνει και τους φούρνους μικροκυμάτων (ΦΜΚ). Ήδη εδώ και πολλά χρόνια, πολλοί άνθρωποι ταυτίζουν την ακτινοβολία διαρροής από τον ΦΜΚ με την ραδιενέργεια, την πρόκληση σοβαρών βλαβών στην υγεία ακόμη και τον καρκίνο. Πολλοί είναι επίσης εκείνοι οι οποίοι πιστεύουν ότι, είτε ο ΦΜΚ, είτε το τρόφιμο, είτε και τα δύο, μετατρέπονται σε ραδιενεργά ή έστω η ακτινοβολία παραμένει “ζωντανή” στο εσωτερικό του τροφίμου….

Ο φόβος αυτός επεκτείνεται πέραν των οικιακών καταναλωτών και στους επαγγελματίες μαζικής εστίασης, καθώς χρησιμοποιούν τους φούρνους μικροκυμάτων ΦΜΚ σε πολύωρη καθημερινή βάση. Οι τελευταίοι ήταν εκείνοι οι οποίοι έθεσαν επιτακτικά το ζήτημα της κατασκευής ασφαλών συσκευών και τον συχνό τακτικό έλεγχό τους.

Ποια είναι η βασική σύνθεση και λειτουργία του ΦΜΚ;

Ο ΦΜΚ διαθέτει κατ’αρχήν, μία ισχυρή πηγή παραγωγής υψηλού δυναμικού η οποία παράγει και διοχετεύει ηλεκτρική ενέργεια σε μία λυχνία magnetron. Η magnetron είναι ένας υψηλής τεχνολογίας “μεταλλάκτης”, ο οποίος με την σειρά του μετατρέπει την ηλεκτρική ενέργεια σε ηλεκτρομαγνητική (Η/Μ) χαμηλής ενέργειας ακτινοβολία (τα λεγόμενα μικροκύματα). Τα τελευταία, μέσω μίας ειδικής μικρής κεραίας (κυματοδηγός) οδηγούνται στο εσωτερικό του ΦΜΚ. Εκεί, ανακλώνται σε μία περιστρεφόμενη έλικα, διασκορπίζονται και ανακλώνται επί των τοιχωμάτων του ΦΜΚ και το τρόφιμο θερμαίνεται περιμετρικά. Ο θάλαμος είναι επενδυμένος με μεταλλικά τοιχώματα και μεταλλικό πλέγμα (στο υάλινο παράθυρο παρατήρησης) τα οποία εμποδίζουν την διαρροή της ακτινοβολίας (ο λεγόμενος “κλωβός Faraday”) έξω από τον ΦΜΚ.

Τι ακτινοβολία χρησιμοποιεί ο ΦΜΚ; Έχουν βάση οι φόβοι των χρηστών;

Οι μικροκυματικές συχνότητες οι οποίες χρησιμοποιούνται στους ΦΜΚ επιλέγονται με βάση τρεις περιορισμούς: α) επιστημονικούς (ικανοποιητική και ακίνδυνη θέρμανση για τον χρήστη), β) νομικούς (συχνότητες οι οποίες δεν διατίθενται για επικοινωνία και γ) οικονομικούς (χαμηλό κόστος κατασκευής συσκευής για την συγκεκριμένη συχνότητα). Για οικιακή χρήση, η συχνότητα των 2,45 GHz είναι αυτή η οποία ικανοποιεί απόλυτα και τις τρεις συνθήκες.      

Είναι σημαντικό να γίνουν κατανοητά τα εξής μεγέθη: Η ορατή ακτινοβολία, π.χ. το φως του ήλιου, είναι κατά προσέγγιση:

1.      10 – 60 φορές ισχυρότερη της (υπέρυθρης) θερμικής ακτινοβολίας που εκπέμπει το σώμα μας,

2.      80.000 – 140.000 φορές ισχυρότερη της ακτινοβολίας των κεραιών κινητής τηλεφωνίας,

3.      180.000 – 310.000 φορές ισχυρότερη της ακτινοβολίας του ΦΜΚ και

4.      250.000 με 750.000 φορές ισχυρότερη της ακτινοβολίας του κινητού τηλεφώνου.

Τα στοιχεία αυτά απαντούν κατ’αρχήν στο ερώτημα “εάν η ακτινοβολία του ΦΜΚ είναι επικίνδυνη;”. Όχι μόνο είναι εξαιρετικά χαμηλή η ενέργεια αυτής της ακτινοβολίας, αλλά επιπλέον είναι παγιδευμένη μέσα στον ΦΜΚ. Είναι θεωρητικά και πρακτικά εντελώς αδύνατον, να προκαλέσει την οποιαδήποτε βιολογική βλάβη, πόσο μάλλον καρκίνο ακόμη και εάν έχει τεράστια διαρροή ο ΦΜΚ και εκτίθεται σε αυτήν ο χρήστης. Γιατί; Εάν το φως του ήλιου με ενέργεια εκατοντάδες χιλιάδες (!) φορές υψηλότερη του ΦΜΚ προκαλούσε καρκίνο, απλά σήμερα δεν θα συζητούσαμε…

Σε προηγούμενα σημειώματα έχει αναλυθεί επίσης ότι “η ραδιενέργεια είναι ιδιότητα μόνο ορισμένων χημικών στοιχείων, δεν εκπέμπεται και στην καθημερινή ζωή τα αντικείμενα τα οποία εκτίθενται σε οποιαδήποτε ακτινοβολία δεν μετατρέπονται σε ραδιενεργά, συμπεριλαμβανομένου και του ΦΜΚ”. Επίσης η ακτινοβολία δεν παραμένει στο τρόφιμο. Είναι σαν να αναρωτιέστε, αν μετά την ηλιοθεραπεία σας, παραμένει η ακτινοβολία του ήλιου μέσα στο σώμα σας και λάμπετε εσείς σαν πυγολαμπίδα…

Προκύπτει όμως ένα νέο ερώτημα από την προηγούμενη απάντηση: Τόσο χαμηλή ενέργεια, πως δημιουργεί αυτήν την υψηλή θερμότητα που ψήνει ή ζεσταίνει το φαγητό σε λίγα λεπτά; Η απάντηση ευρίσκεται στην πολύ μεγάλη πυκνότητα ισχύος του ΦΜΚ. Τα ραδιοκύματα που εκπέμπει το κινητό τηλέφωνο έχουν ενέργεια 4 – 7 μeV (το μeVείναι μονάδα μέτρησης της ενέργειας της Η/Μ ακτινοβολίας). Τα μικροκύματα που εκπέμπει ο ΦΜΚ έχουν σχεδόν την ίδια ενέργεια, 10 μeV. Η τελική ισχύς του ΦΜΚ η οποία φτάνει τελικά στον θάλαμο και στο τρόφιμο είναι της τάξης των 700 Watts. Η μέση ισχύς του κινητού τηλεφώνου, κατά την λειτουργία του, είναι της τάξης των 100 – 250 mWatts (ένα δέκατο έως ένα τέταρτο του Watt), ανάλογα με την τεχνολογία τους.

Είναι φανερό ότι από πλευράς ισχύος, ένας ΦΜΚ αντιστοιχεί σε μερικές χιλιάδες κινητά τηλέφωνα. Εάν βάλετε αυτά τα χιλιάδες κινητά σε ένα χώρο να εκπέμπουν όλα ταυτόχρονα, αποδίδοντας θερμική ενέργεια και είσαστε παρών, το πιο πιθανό είναι να μην αισθανθείτε καν κάποια αλλαγή θερμότητας στο περιβάλλον. Αυτό διότι μερικές χιλιάδες κινητά τηλέφωνα, αναγκαστικά καταλαμβάνουν μεγάλο χώρο και επίσης εκπέμπουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις, σκορπίζοντας την θερμική ενέργεια. Φανταστείτε όμως, μία υψηλή τεχνολογία, η οποία συγκεντρώνει μερικές χιλιάδες κινητά σε έναν χώρο όσο είναι ένα μικροσκοπικό κουτί (στην magnetron) να εκπέμπουν την (έστω πολύ χαμηλή) ακτινοβολία τους και την συνεπαγόμενη (εξ ίσου ελάχιστη) θερμότητά τους υποχρεωτικά, σε ένα λίγο μεγαλύτερο κουτί (τον ΦΜΚ).

Το άθροισμα των χιλιάδων μικροποσοτήτων θερμότητος των κινητών τηλεφώνων οδηγεί στην πολύ υψηλή ποσότητα θερμότητος που παρέχει ο ΦΜΚ!

Πως εμποδίζεται η ακτινοβολία να εξέρχεται από τον ΦΜΚ;

Με την βοήθεια του “κλωβού Faraday” (ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Άγγλου φυσικού Michael Faraday ο οποίος τον εφηύρε, το έτος 1836).Ο κλωβός Faraday είναι ένα κέλυφος (ένα περίβλημα) αποτελούμενο από αγώγιμα μεταλλικά τοιχώματα ή από αγώγιμο μεταλλικό πλέγμα. Για παράδειγμα ένα κλουβί από συρματόπλεγμα μπορεί να θεωρηθεί ως κλωβός Faraday. Ο κλωβός εμποδίζει την Η/Μ ακτινοβολία είτε να εξέλθει (εάν η πηγή ακτινοβολίας είναι εντός), είτε να εισέλθει (πηγή εκτός). Ο λόγος; Με το που φθάνουν τα Η/Μ κύματα στο ηλεκτρικά αγώγιμο μέταλλο του κλωβού, διοχετεύεται η ηλεκτρική ενέργεια τους στο μέταλλο, παγιδεύονται και δεν προχωρούν παραπέρα.

Δύο συνθήκες πρέπει να ικανοποιούνται ταυτόχρονα ώστε ένας κλωβός Faraday να μπορεί να θωρακίσει χώρο έναντι Η/Μ ακτινοβολίας:

1.      Οι οπές του κλωβού να είναι αρκετά μικρότερες σε διάμετρο από ότι το μήκος κύματος της ακτινοβολίας την οποία θέλουν να εμποδίσουν (π.χ. το ένα δέκατο).

2.      Ο αγωγός (το μέταλλο του κλωβού) να είναι αρκετά παχύς ώστε να απορροφά όλη την προσπίπτουσα ακτινοβολία.

Ο κλωβός Faraday δεν έχει την δυνατότητα να θωρακίσει τον χώρο έναντι στατικών ή αργά μεταβαλλόμενων μαγνητικών πεδίων, όπως π.χ. το μαγνητικό πεδίο της Γης (η πυξίδα λειτουργεί στο εσωτερικό του κλωβού). Ο κλωβός έχει πολλές άλλες χρήσεις, όπως π.χ. το να προστατεύει ηλεκτρονικό εξοπλισμό από ηλεκτροστατικές εκφορτώσεις και κεραυνούς. Επίσης οι Μαγνητικοί Τομογράφοι θωρακίζονται με κλωβό Faraday για να μην επηρεάζονται οι ιατρικές εξετάσεις από εξωτερικά ηλεκτρομαγνητικά πεδία.

Ιδιαιτερότητες του κλωβού του ΦΜΚ

Ο κλωβός του ΦΜΚ δεν έχει τον ρόλο ενός τέλειου κλωβούFaraday. Προστατεύει το ανθρώπινο σώμαμόνο από την μικροκυματική ακτινοβολία. Πράγματι, καθώς η διάμετρος των οπών του πλέγματος του ΦΜΚ είναι πολύ μικρότερη του μήκους κύματος των μικροκυμάτων, η μικροκυματική ακτινοβολία φράζεται. Αντίθετα, ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να δει μέσω των οπών το εσωτερικό του θαλάμου, καθώς τα μήκη κύματος του ορατού φωτός είναι 1500 έως και 2500 φορές μικρότερα από την διάμετρο των οπών και διέρχονται με ευκολία.

Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι “Γνωρίζουμε ότι το κινητό τηλέφωνο λειτουργεί σε ίδιες περίπου συχνότητες με αυτήν του ΦΜΚ. Συνεπώς, εάν ένα κινητό τοποθετηθεί στο εσωτερικό του θαλάμου (με κλειστή την θύρα και φυσικά σε θέση OFF) και κληθεί από άλλο κινητό τηλέφωνο, δεν θα ενεργοποιηθεί, λόγω του κλωβού Faraday. Εάν όμως ενεργοποιηθεί (κουδουνίζει), αυτό σημαίνει ότι ο κλωβός του ΦΜΚ είναι ελαττωματικός και αναποτελεσματικός”.

Η άποψη αυτή είναι σχετικά λανθασμένη. Δεν αποτελεί εμπεριστατωμένο και έγκυρο τεστ καθώς: α) H θωράκιση έχει σχεδιαστεί με βασικό σκοπό την μείωση της μικροκυματικής ακτινοβολίας διαρροής σε επίπεδα ισχύος μη- επικίνδυνα (χαμηλότερα των 5 mW/cm2) και όχι μηδενικά. Το σήμα του κινητού τηλεφώνου έχει χαμηλότερη ισχύ από τα 5 mW/cm2 και συνήθως διέρχεται. β) Η ισχύς του σήματος της κινητής τηλεφωνίας δεν έχει ούτε ελεγχόμενη, ούτε σταθερή τιμή, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η αξιοπιστία του τεστ. γ) Το κινητό τηλέφωνο είναι σχεδιασμένο με τρόπο ώστε να λειτουργεί ως ραδιοφωνικός δέκτης. Συνεπώς, είναι πολύ περισσότερο ευαίσθητο στην ακτινοβολία, σε σχέση με το ανθρώπινο σώμα. δ) Οποιοσδήποτε θάλαμος ΦΜΚ ο οποίος θα ήταν σε θέση να εμποδίσει με βεβαιότητα ένα κινητό τηλέφωνο να λειτουργήσει (άρα μειώνει υπέρ το δέον την ακτινοβολία), θα απαιτούσε πολύ μεγάλο πάχος μετάλλου του κλωβού Faraday, πάχος το οποίο συνήθως δεν υφίσταται στους οικιακούς φούρνους.

Στο δεύτερο και τελευταίο σημείωμα θα αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο θερμαίνει ο ΦΜΚ τις τροφές καθώς και οι δυσκολίες οι οποίες  παρουσιάζονται σε ορισμένες από αυτές ώστε να θερμανθούν ικανοποιητικά. Επίσης τα μέτρα ασφαλείας τα οποία πρέπει να λαμβάνει ο χρήστης και τους ελέγχους τους οποίους πρέπει να πραγματοποιεί.

Για να θερμανθεί ένα τρόφιμο (υγρό ή στερεό) θα πρέπει να θερμανθούν τα συστατικά του ή έστω κάποια από αυτά και να μεταδώσουν την θερμότητα στα υπόλοιπα.

Πως ακριβώς θερμαίνει το τρόφιμο ο ΦΜΚ;

Όλα τα μόρια αποτελούνται από άτομα και όλα τα άτομα έχουν θετικό (πρωτόνια) και αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο (ηλεκτρόνια). Σε πολλά είδη μορίων, η κατανομή στον χώρο αυτών των φορτίων είναι ασύμμετρη: η μία πλευρά του μορίου είναι ελαφρώς θετική και η άλλη ελαφρώς αρνητική. Αυτή η ασυμμετρία προσδίδει μία ιδιότητα στα μόρια, τα κάνει να συμπεριφέρονται ως “ηλεκτρικά δίπολα”.Τι σημαίνει αυτό; Όταν εκτεθούν σε ακτινοβολία μικροκυμάτων (MWακτινοβολία) δονούνται, ταλαντώνονται και περιστρέφονται. Με άλλα λόγια θερμαίνονται. Αντίθετα, όσο περισσότερο συμμετρική είναι η κατανομή των φορτίων τους ή όσο πιο γερά συνδεδεμένα είναι μεταξύ τους, τόσο πιο ανίσχυρη είναι η ακτινοβολία να τα περιστρέψει. Αυτές τις ιδιότητες εκμεταλλευόμαστε στον ΦΜΚ. Τα μόρια τα οποία είναι τα καταλληλότερα για περιστροφή όταν εκτεθούν σε μικροκύματα είναι τα μόρια του νερού: είναι χαλαρά συνδεδεμένα μεταξύ τους και περιστρέφονται πολύ εύκολα. Η περιστροφή σημαίνει παροχή ενέργειας από την ακτινοβολία στα μόρια του νερού και από το νερό σε ολόκληρο το τρόφιμο.

Το τελικό και μοναδικό αποτέλεσμα της μικροκυματικής έκθεσης του τροφίμου στο εσωτερικό του ΦΜΚ είναι η θέρμανσή του καθώς όλες οι τροφές περιέχουν μόρια νερού, σε διάφορες συγκεντρώσεις, ανεξάρτητα από το πόσο ξηρές φαίνονται σε πρώτη ματιά. Όσο πιο υδαρές ένα τρόφιμο, τόσο απορροφά πιο εύκολα θερμότητα από τον ΦΜΚ!

Το τρόφιμο προφανώς δεν μετατρέπεται σε ραδιενεργό, δεν προκαλεί καρκίνο, δεν παραμένει η ακτινοβολία μέσα του! Όσο διαρκεί η έκθεσή του στα μικροκύματα, τόσο “χορεύει”, “ιδρώνει” και θερμαίνεται. Μόλις σταματήσει η έκθεση, σταματούν τα πάντα και μένει η ζέστη…

Σημειώνεται ότι όλες οι τροφές διαφοροποιούνται όταν θερμανθούν σημαντικά, είτε με συμβατικό τρόπο, είτε σε ΦΜΚ (μειώνεται σε μικρό βαθμό η διατροφική τους αξία). Η διαφοροποίηση αυτή διαφέρει ελαφρά μεταξύ των διαφόρων μεθόδων θέρμανσης, χωρίς όμως να υπάρχει η παραμικρή ένδειξη βλαπτικών επιδράσεων στην υγεία.

Βάθος διείσδυσης ακτινοβολίας

Μία ευρέως διαδεδομένη αλλά λανθασμένη αντίληψη είναι ότι ο ΦΜΚ θερμαίνει τα τρόφιμα από μέσα (από το κέντρο) προς τα έξω (συχνά, όταν δοκιμάζουμε με το χέρι μας εάν ζεστάθηκε το φαγητό, διαπιστώνουμε ότι είναι κρύο από έξω και ζεστό από μέσα). Η “εξαπάτηση” συμβαίνει όταν ένα υγρό στρώμα ευρίσκεται κάτω από ένα περισσότερο ξηρό στρώμα του τροφίμου. Η απορρόφηση ενέργειας στο εσωτερικό υπερβαίνει αυτής του εξωτερικού. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και για άλλους λόγους οι οποίοι σχετίζονται με τις θερμικές ιδιότητες των στρωμάτων του τροφίμου. Παρ’όλα αυτά, όπου το τρόφιμο είναι ομοιογενές στο εσωτερικό του και με ομαλή σχετικά εξωτερική δομή, η MW ακτινοβολία απορροφάται εξ’ίσου στα εξωτερικά και στα εσωτερικά στρώματα.Ανάλογα με την περιεκτικότητα σε νερό, η MWακτινοβολία διεισδύει σε βάθος λίγων εκατοστών στο τρόφιμο, σε αντίθεση με το ψήσιμο (υπέρυθρος ακτινοβολία) ή την συμβατική θέρμανση, μέθοδοι οι οποίες εναποθέτουν θερμότητα στην επιφάνεια του τροφίμου.

Πρακτικές Εφαρμογές, Παραδείγματα

Άδειος θάλαμος. Η ενέργεια ανακλάται μεταξύ λυχνίας και θαλάμου και υπερφορτώνεται η λυχνία.

Κατεψυγμένα τρόφιμα. Τα μόρια τους έχουν πολύ μικρότερη δυνατότητα περιστροφής από ότι τα ίδια μόρια σε υγρή μορφή, γι’αυτό και συχνά θερμαίνονται ανισότροπα και αναποτελεσματικά.

Τρόφιμα ξηρά ή ελάχιστα ενυδατωμένα. Απαιτούν περισσότερο χρόνο θέρμανσης καθώς δεν υπάρχουν μόρια – φορείς εύκολα περιστρεφόμενα, ώστε να μεταβιβαστεί ενέργεια από την ακτινοβολία MW στο τρόφιμο.

Σάκχαρα και λίπη. Σε έλαια ή σε τροφές πολύ πλούσιες σε λιπαρά (π.χ. μπέικον), διάφορα σύνθετα φυσικά φαινόμενα προκαλούν άνοδο της θερμοκρασίας πολύ υψηλότερη του σημείου βρασμού του νερού. Αντίθετα, η θερμοκρασία σε τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε νερό και χαμηλή σε έλαια, σπανίως υπερβαίνει το σημείο βρασμού του νερού.

Αλουμινόχαρτο. Συχνά τα fast food κάνουν διανομή κατ’οίκον φαγητών σε αλουμινένιες συσκευασίες. Επίσης και οι χρήστες τυλίγουν συχνά  με αλουμινόχαρτο το τρόφιμο για θέρμανση. Καθώς τοαλουμινόχαρτο είναι αρκετά παχύ, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ΦΜΚ για να προστατευθούν από υπερθέρμανση ορισμένα τμήματα του τροφίμου. Συνίσταται να καλύπτει όχι περισσότερο από το 25 % της επιφανείας του τροφίμου και να είναι προσεκτικά απλωμένο, χωρίς πτυχές, ώστε να αποκλειστεί ο κίνδυνος δημιουργίας σπινθήρων.Και στις δύο περιπτώσεις θα πρέπει είτε να ερωτάται ο πωλητής εάν η συσκευασία αυτή είναι κατάλληλη για ΦΜΚ, είτε να διερευνάται εάν είναι χαραγμένο ή καταγεγραμμένο στην συσκευασία. Κατ’ελάχιστον, δεν θα πρέπει να εφάπτονται των τοιχωμάτων του ΦΜΚ, καθώς είναι δυνατόν να προκληθεί σπινθήρας.

Μεταλλικά μαγειρικά σκεύη. Ανακλούν την ακτινοβολία MW και εμποδίζουν σε μεγάλο βαθμό την θέρμανση του τροφίμου (θερμαίνεται μόνο από την ανοικτή άνω πλευρά του δοχείου). Εάν δίνουν την αίσθηση του θερμού, οφείλεται στην επαφή τους με το θερμό τρόφιμο.

Συσκευασίες με μεταλλική διακόσμηση. Δίσκοι / πιάτα / κύπελλα με μεταλλική διακόσμηση δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται. Είναι δυνατόν να προκαλέσουν ηλεκτρική εκκένωση.

Μεταλλικά τοιχώματα του ΦΜΚ. Ανακλούν πλήρως την ακτινοβολία και δεν θερμαίνονται.

Αιχμηρά μεταλλικά άκρα. Οποιοδήποτε αντικείμενο περιέχει αιχμηρό μεταλλικό άκροή σε μορφή σύρματος, μπορεί να προκαλέσει ηλεκτρικό τόξο (σπινθήρα) όταν ευρεθεί στο εσωτερικό πεδίου MW: π.χ. μαχαιροπίρουνα, τσαλακωμένο αλουμινόχαρτο (αν και ορισμένα είδη αλουμινόχαρτου είναι ασφαλή), σφιγκτήρες με μεταλλικά νήματα κ.α. Η πρόσπτωση MW σε ομαλά μεταλλικά αντικείμενα χωρίς αιχμηρές άκρες (π.χ. κουτάλια ή ρηχά τηγάνια και κατσαρόλες) συνήθως δεν προκαλούν σπινθήρα.

Υάλινα και ορισμένα πλαστικά μαγειρικά σκεύη. Τα μόριά τους δεν περιστρέφονται όταν εκτίθενται στην MW ακτινοβολία, η οποία απλώς τα διαπερνά.

Πλαστικά δοχεία. Για ορισμένα, υπάρχει κίνδυνος θραύσης ή ρευστοποίησης τμήματος του δοχείου, λόγω υπερθέρμανσης από το τρόφιμο και ταυτόχρονα μόλυνση της τροφής από την συσκευασία. Καθώς είναι δύσκολο να καθοριστεί η σύνθεση και η αντοχή του πλαστικού, μόνο από την όψη του, συνίσταται η αποφυγή χρήσης οποιουδήποτε πλαστικού δοχείου ή πλαστικού φύλλου περιτυλίγματος σε ΦΜΚ, εκτός και εάν δηλώνεται σαφώς το αντίθετο στις οδηγίες χρήσης του.

Όρια έκθεσης σε ακτινοβολία διαρροής του ΦΜΚ και βιολογικές βλάβες

Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με του Εθνικούς και Διεθνείς Οργανισμούς το Όριο Έκθεσης για τον χρήστη σε απόσταση 5 cm από τον ΦΜΚ πρέπει να είναι ίσο με 5 mW/cm2 (υποχρέωση του κατασκευαστή, συνήθως επιτυγχάνονται πολύ χαμηλότερες τιμές). Αυτά τα όρια είναι εξαιρετικά χαμηλά και πολύ μακριά από τα επίπεδα έκθεσης τα οποία θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία.Μόνο εάν ο ΦΜΚ είχε διαρροή 45 φορές υψηλότερη της επιτρεπομένης(σε ότι αφορά το κεφάλι του χρήστη που είναι ευαίσθητο) ή 110 φορές υψηλότερη για τα χέρια (είναι πολύ περισσότερο ακτινοάντοχα από το υπόλοιπο σώμα) θα απορροφούσε ο χρήστης δόση κοντά στα επιτρεπτά όρια. Στην τελευταία περίπτωση, η θερμοκρασία απλώς θα αυξανόταν τοπικά 1,0 με 1,5 °C, χωρίς πάλι αξιόλογες βιολογικές επιπτώσεις!).

Αθερμικές επιδράσεις. Ορισμένοι ερευνητές, αποτυγχάνοντας να αποδείξουν ότι οι συνήθεις “θερμικές επιπτώσεις” στον οργανισμό είναι επιβλαβείς, ισχυρίστηκαν ότι υπάρχουν και “μη-θερμικές επιπτώσεις” οι οποίες είναι επιβλαβείς. Ο συλλογισμός τους είναι απλός έως απλοϊκός: θεωρούν ότι η MWακτινοβολία επηρεάζει στον ανθρώπινο οργανισμό την κίνηση ιόντων στα υγρά,  την εκροή ιόντων ασβεστίου, την κίνηση του ηλεκτρικού ρεύματος δια μέσου της μεμβράνης, δημιουργεί ελεύθερες ρίζες, προκαλεί συντονισμό ολόκληρων βιολογικών συστημάτων, κ.α. με αποτέλεσμα την εμφάνιση καρκίνου στο στομάχι από φαγητά που θερμάνθηκαν σε ΦΜΚ, βραχυκύκλωμα ηλεκτρικών παλμών στον εγκέφαλο, απώλεια μνήμης, συγκέντρωσης, συναισθηματική αστάθεια, κ.α.

Εκτός από την μη-επιστημονική στήριξη και αοριστία των υποθέσεων αυτών, υπάρχουν 3 σαφή στοιχεία τα οποία απορρίπτουν ολοκληρωτικά αυτήν την υπόθεση:

α) Δεν εκπληρώνονται ορισμένες απαραίτητες βιοφυσικές συνθήκες για τον συντονισμό του DNA ή άλλων οργανικών μορίων, όταν εκτεθούν σε MWακτινοβολία.

β) Οι ερευνητές εφάρμοσαν τρομακτικές εντάσεις, 100πλάσιες των συνηθισμένων (κάποιος είχε βάλει εξαιρετικά ισχυρή πηγή μικροκυμάτων, για πολλές ημέρες στο εσωτερικό κυψέλης, για να αποδείξει ότι οι μέλισσες …ζαλίζονται) και

γ) τα πειραματικά στοιχεία τα οποία παρουσίασαν όλοι οι παραπάνω ερευνητές ήταν ελλιπή, είτε ποτέ, μα ποτέ σε ολόκληρη την υφήλιο, δεν κατέστη δυνατόν να αναπαραχθούν ανεξάρτητα από άλλες ερευνητικές ομάδες, είτε δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα του ερευνητή και όχι σε επιστημονικά περιοδικά με κριτές.

Οι μόνες μη-θερμικές επιπτώσεις οι οποίες είναι γνωστές από δεκαετίες και αναμενόμενες, αφορούν αποκλειστικά στις εξαιρετικά χαμηλές συχνότητες από 0 έως 100kHz (πολύ χαμηλότερες από τις μικροκυματικές συχνότητες) όπου τα αντίστοιχα όρια έχουν διαμορφωθεί για την προστασία από παροδικές διεγέρσεις του νευρικού και του μυϊκού συστήματος. Για παράδειγμα,σε εξαιρετικά ισχυρό (σε ισχύ) μαγνητικό πεδίο,ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει μεταλλική αίσθηση στη γλώσσα του. Τα συμπτώματα αυτά σταματούν εντελώς, μόλις αποχωρήσει από το πεδίο. Επίσης, άνθρωποι οι οποίοι ισχυρίζονται ότι μπορούν να αισθανθούν την ύπαρξη του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου γνωστοί και ως ακτινοευαίσθητοι, αποτυγχάνουν πλήρως σε πειράματα κατά τα οποία δεν γνωρίζουν αν η πηγή που τους εκθέτει είναι ενεργοποιημένη ή κλειστή.

Οι επιστήμονες και οι ενώσεις τους συμπεραίνουν ότι:

“τα επίπεδα της MW ακτινοβολίας διαρροής από ΦΜΚ οι οποίοι λειτουργούν υπό καλές συνθήκες είναι εξαιρετικά χαμηλά και δεν παρουσιάζουν κανένα κίνδυνο για την υγεία των χρηστών”

Γενικότερα, μακρόχρονες μελέτες επί πειραματόζωων δεν διεπίστωσαν οποιαδήποτε μορφή καρκινογένεσης λόγω έκθεσης σε μικροκυματική ακτινοβολία 2.45 GHz ακόμη και έκθεση για όλη την ζωή του πειραματόζωου!Επίσης, δεν υπάρχει καμία αναφορά, μελέτη ή δημοσίευση περί εμφάνισης προβλημάτων εγκυμοσύνης (π.χ. ασθένειες γενετικές ή μορφολογικές του εμβρύου): ακόμα και εάν υπάρχει διαρροή, η συχνότητα των 2,45 GHzτου ΦΜΚ, δεν είναι ικανή να διασχίσει τους ιστούς και να βλάψει το έμβρυο.

Μια ματιά στις κλινικές εφαρμογές αποσαφηνίζει πλήρως το τοπίο. Χωρίς “Κλωβό Faraday” και με άμεση έκθεση, το αίμα μεταγγίσεων συχνά θερμαίνεται ταχύτατα από την θερμοκρασία διατήρησης (4-6°C) στους 35°C, όταν είναι άμεσα αναγκαίο. Ανακουφιστικές συνεδρίες, μείωση πόνου, αρθρίτιδα, κ.α. αντιμετωπίζονται με συσκευές μικροκυμάτων. Ο γράφων, το μακρινό 1980, συμμετείχε στην ομάδα του Καθηγητή J.P. Morucciστην Μονάδα INSERM της Τουλούζης στην Γαλλία. Ερευνάτο εάν σε εξωσωματικές εγχειρήσεις καρδιάς το αίμα που κυκλοφορούσε μεταξύ του εξωτερικού μοτέρ (που είχε τον ρόλο της καρδιάς) και του σώματος, μπορούσε να διατηρηθεί στους 36,5°C εκθέτοντάς το σε μικροκύματα. Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν σε πολύ υψηλότερες δόσεις ακτινοβολίας από τις απαιτούμενες και μελετήθηκαν ενδελεχώς ένα – ένα τα συστατικά του αίματος. Δεν υπήρξε καμμία παρενέργεια θερμική, αθερμική και παρά πολλοί άνθρωποι οφείλουν την ζωή τους ….και στα μικροκύματα.

Ασφάλεια, Έλεγχοι και Οδηγίες

Ασφάλεια. Άμεση μικροκυματική έκθεση γενικώς είναι αδύνατη, καθώς η εκπεμπόμενη MW ακτινοβολία στον ΦΜΚ παραμένει εγκλωβισμένη στο εσωτερικό του λόγω των μεταλλικών τοιχωμάτων τα οποία λειτουργούν ως κλωβός Faraday. Επιπλέον, οι ΦΜΚ είναι εξοπλισμένοι με αρκετά συστήματα ασφάλισης της θύρας, τα οποία διακόπτουν την παροχή ισχύος από την magnetron, εάν η θύρα είναι ανοικτή ή όχι ερμητικά κλειστή. Συστηματικοί έλεγχοι της ακτινοβολίας διαρροής του ΦΜΚ δεν κρίνονται απαραίτητοι. Οι ΦΜΚ πρέπει να ελέγχονται για την ακτινοβολία διαρροής μετά από επισκευή ή λόγω υποψίας ύπαρξης βλάβης.

Έλεγχοι. Η επιφάνεια της θύρας δενπρέπει να έχει φθορές ή άλλα ελαττώματα, πρέπει να εφαρμόζει σταθερά και με ασφάλεια και να ανοίγει ή κλείνει απαλά χωρίς πίεση. Οι αρμοί (μεντεσέδες) της θύρας εισόδου να είναι σε καλή κατάσταση, ο θάλαμος να είναι καθαρός και ιδιαίτερα οι άκρες και εσωτερικά τα γείσα να μην καλύπτονται με τροφές ή καμένο υλικό. Δεν πρέπει να υπάρχει διάβρωση στους αρμούς και στο εσωτερικό του θαλάμου.

Οδηγίες. Ακολουθείτε προσεκτικά τις οδηγίες του κατασκευαστή.Ποτέ να μην ‘μαστορεύετε’ ή να απενεργοποιείτε τα συστήματος ασφαλείας της συσκευής. Μην χρησιμοποιείτε ποτέ τον ΦΜΚ χωρίς τον δίσκο περιστροφής. Μην θέτετε ποτέ τον ΦΜΚ χωρίς ‘φορτίο’ στο εσωτερικό του. Να πλένετε την κοιλότητα, την θύρα εισόδου και τις αρθρώσεις με νερό και μαλακό απορρυπαντικό σε τακτά διαστήματα (όχι αποξεστικά σφουγγαράκια καθαρισμού). Προσέχετε τα παιδιά όταν χειρίζεστε ΦΜΚ. Η θερμοκρασία της τροφής συχνά είναι πολύ υψηλή με κίνδυνοτην πρόκληση εγκαυμάτων.Η υπερθέρμανση ενός υγρού είναι δυνατόν να το οδηγήσει σε θερμοκρασία υψηλότερη της θερμοκρασίας βρασμού χωρίς εμφανή βρασμό με κίνδυνο να διασκορπιστεί απότομα εάν ανακινηθεί ή κτυπηθεί. Υπάρχει πάντα πιθανότητα, το τρόφιμο να έχει θερμανθεί ανομοιόμορφα στον ΦΜΚ. Είναι σημαντικό να διατίθεται αρκετός χρόνος ώστε η θερμότητα να διαχέεται σε ολόκληρο το τρόφιμο πριν την κατανάλωσή του.

Κώστας Κάππας, καθηγητής Ιατρικής Φυσικής – Ακτινοφυσικής του 

ΠΩΣ Η ΓΗ ΕΞΕΛΙΞΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Λίγα ζώα άνω των πενήντα κιλών άντεξαν τον όλεθρο της Ύστερης Κρητιδικής, πριν από 65 περίπου εκατομμύρια χρόνια. Το σύννεφο σκόνης έφερε σκοτάδι και κρύο στην επιφάνεια της Γης για μήνες. Οι δεινόσαυροι πάγωσαν και λιμοκτόνησαν.  Κάποια μικρά πλάσματα όμως, κατέφυγαν στη γη. Όταν πρόβαλαν, διαπίστωσαν ότι τα τέρατα που τα κυνηγούσαν είχαν εξαφανιστεί. Η Γη γινόταν ο πλανήτης των θηλαστικών.

Καλλιτεχνική απεικόνιση της γεωγραφίας του χώρου της Μεσογείου, όταν ήταν ξηρή και δεν επικοινωνούσε με τον Ατλαντικό. Στη ένθετη εικόνα φαίνεται η μετανάστευση θηλαστικών (π.χ. τρωκτικών, καμηλών) από την Αφρική προς την Ιβηρία.

Η λεκάνη της Μεσογείου πριν από 5,5 εκατομμύρια χρόνια ήταν έρημος, όπου δεν φύτρωνε τίποτα. Δυόμισι εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα άμμος και αλάτι. Πολύ πιο αφιλόξενη από κάθε σημερινό περιβάλλον της Γης. Η θερμοκρασία την ημέρα ήταν τόση, που έψηνες ψωμί. Η στάθμη της θάλασσας ήταν 1,6 χιλιόμετρα ψηλότερα, ενώ η ατμοσφαιρική πίεση ήταν 50% μεγαλύτερη απ’ ό,τι έχουμε συνηθίσει. Δύσκολα φανταζόμαστε πιο αφιλόξενο μέρος στον πλανήτη. Κι όμως, έτσι ήταν η Μεσόγειος προτού γίνει θάλασσα.

Το φυσικό φράγμα στο δυτικό άκρο της λεκάνης κάποια στιγμή υποχώρησε, πιθανόν λόγω σεισμών, και ξεκίνησε ο κατακλυσμός. Τα χειμαρρώδη νερά εισέβαλαν με ρυθμό 40.000 φορές μεγαλύτερο από τους καταρράκτες του Νιαγάρα και μετέτρεψαν την αχανή έρημο στη Μεσόγειο θάλασσα σε λιγότερο από ένα χρόνο. Δεν υπήρχαν ακόμη άνθρωποι να δουν αυτή την τεράστια πλημμύρα ούτε και να θαυμάσουν την ομορφιά που δημιούργησε.

Εν τω μεταξύ, στην άλλη άκρη της Γης ένας πλατύς δίαυλος χώριζε την Βόρεια και τη Νότια Αμερική. Τα ρεύματα του ωκεανού περνούσαν από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό ωκεανό. Οι τεκτονικές δυνάμεις όμως, ένωσαν σταδιακά τις δύο ηπείρους, έκλεισαν το δίαυλο και δημιούργησαν τον ισθμό του Παναμά. Αναδιοργανώθηκε έτσι το παγκόσμιο μοτίβο των ρευμάτων των ωκεανών, πράγμα, που επηρέασε το κλίμα παγκοσμίως.

Στην Αφρική, τα πυκνά δάση μειώθηκαν σημαντικά. Κάποια είδη, που είχαν εξελιχθεί να ζουν στα δέντρα, εξαφανίστηκαν. Εκείνα όμως, που μπόρεσαν να επιβιώσουν στις αντίξοες συνθήκες άντεξαν και εξελίχθηκαν.

Οι χιμπατζήδες περπατούν στα δύο πόδια με ευλυγισία και μπορούν να περιστρέψουν το πάνω μέρος του κορμιού τους, όπως κι οι άνθρωποι.  Τα ανθρώπινα γονιδιώματα είναι περισσότερο από 98% ίδια  με αυτά του χιμπατζή, αλλά υπάρχουν μερικές σύντομες ακολουθίες του DNA,  που έχουν αλλάξει σημαντικά στους ανθρώπους δεδομένου, ότι τα δύο είδη ξεχώρισαν πριν από πέντε περίπου εκατομμύρια χρόνια.

Κάποτε, οι πρόγονοί μας κρύβονταν στο υπέδαφος, για να αποφύγουν τους θηρευτές, που ελλόχευαν στην επιφάνεια. Όταν εξαφανίστηκαν όμως οι δεινόσαυροι, βγήκαν στην επιφάνεια. Με το πέρασμα του χρόνου άρχισαν να ζουν στα κλαδιά των δέντρων. Απέκτησαν αντιτακτό αντίχειρα, για να κρέμονται στα κλαδιά και να διασχίζουν την κομοστέγη, που κάλυπτε όλες τους τις ανάγκες. Μπορούσαν επίσης να περπατούν και όρθιοι, αλλά για μικρές μόνο αποστάσεις. Με τόσα δέντρα τριγύρω δεν χρειαζόταν να πάνε πολύ μακριά.

Μετά όμως, που το κλίμα ψυχράθηκε, τα δέντρα λιγόστεψαν και ξεφύτρωσαν μεγάλα λιβάδια. Οι πρόγονοί μας αναγκάστηκαν να τα διασχίσουν, για να βρουν τροφή. Τώρα, χρειάζονταν εντελώς διαφορετικές ικανότητες για να επιβιώσουν στη σαβάνα. Τον παλιό καιρό, κάθονταν στα κλαδιά κι έβλεπαν τα αιλουροειδή από ασφαλή απόσταση. Τώρα όμως, βρίσκονταν στο ίδιο επικίνδυνο μέρος μαζί τους. Επιβίωσαν όσοι μπορούσαν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις στα πίσω πόδια και να τρέχουν όποτε χρειαζόταν.

Άλλαξε έτσι το πώς έβλεπαν τον κόσμο. Τα χέρια τους δεν συνδέονταν πια με το περπάτημα. Ήταν ελεύθεροι να συλλέγουν την τροφή, να μαζεύουν ξύλα και κόκαλα, που θα τα χρησιμοποιούσαν σαν όπλα κι εργαλεία.

Μια αλλαγή στην τοπογραφία ενός μικρού και μακρινού μέρους ανακατεύθυνε τα ωκεάνια ρεύματα. Η Αφρική έγινε πιο κρύα και ξηρή. Τα περισσότερα δέντρα δεν άντεξαν το νέο κλίμα. Τα πρωτεύοντα θηλαστικά, που ζούσαν εκεί έπρεπε να βρουν καινούριο σπίτι.

Λούπου Μαρία Πηγή